P1050260

Miroslav Ćervrnk.

94

|_[14]

kowy spójności tekstu funkcjonuje jako model tych zależności wewnątrz samej rzeczywistości, która jest aktualna w danej chwili dla mówiącego i słuchacza.

Sam mechanizm spójności wysuwa się w ten sposób na plan pierwszy, a wraz z nim uwydatnia się także komunikacyjny aspekt mowy. Jak na to wskazują obserwacje lingwistów o miejscu aktualnego rozczłonkowania zdania w całym systemie środków językowych, jest to rozczłonkowanie umotywowane przede wszystkim przez komunikacyjny aspekt form językowych.

W następstwach typu RT spójność tekstu jest w sposób konieczny odczuwana i konsekwentniej wyrażana niż w innych typach. Z kategoryzacji DaneSa wynika, że implicytne nawiązanie jest w tych następstwach odczuwane jako „skok tematyczny”, który u odbiorcy wywołuje potrzebę wypełnienia sobie „brakujących” elementów łączących. Tekstowe paradygmaty — o ile nie bywają kombinowane z następstwami innymi — są w następstwach typu RT jedynie dwuczłonowe. W dużym stopniu wykorzystywane są środki eksplicytnego nawiązania, zwłaszcza przez pro-nominalizację; stosunki między członami paradygmatów stają się w ten sposób jakościowo określone.

W następstwach typu TT komunikacyjność jest najbardziej podkreślona tam. gdzie tematyzowana jest sama sytuacja komunikacji (zob. punkt 6); nie można tu mówić jednocześnie i o dyskursywności.

Wszystkie inne następstwa typu TT pozostawiają, jak widzieliśmy, rematy poszczególnych wypowiedzeń jako „wolne”; do łańcucha nawiązań w opowiadaniu wchodzą wyłącznie najmniej informatywne strony wypowiedzi. W narracji, opisie i fragmentach lirycznych stosunki między rematami pozostają znaczeniowo nieokreślone. Poszczególne denotowane zjawiska lub poszczególne fazy egzystencji danego zjawiska leżą obok siebie. Stosunek mówiącego do rzeczywistości nie jest tu analityczny i koncypujący, ale prezentujący i ewokujący. Funkcja prezentacyjna wysuwa się na plan pierwszy przed funkcję komunikatywną form językowych — o ile to zadanie nie jest specjalnie tematyzowane przez środki retoryczne.

Z czeskiego przełożyła Alina Grochowska