P1050405

Kompozycje rzeczownikowe dwtmomlnnlnr i nnmlnalno-werbalne

241

p

ujęć- Jedno z nich, przyjmowane przez Szobera i Klemensiewicza⁶, to określanie wyrazu złożonego jako wyrazu wielordzeniowego. Przy takiej interpretacji uważa się za kompozycje nie tylko hasła wodociąg i krótkowzroczny, ale także motywowane przez nie derywaty wodociągowy i krótkowzroczność. Odmienną definicję proponuje Klcmcnsiewicz-Bajerowa, określając wyraz złożony jako wyraz oparty na kilku tematach słowotwórczych, czyli mający wiclowyrazową podstawę słowotwórczą. Zgodnie z tym kryterium autorka wyróżnia kompozycje właściwe (wodociąg, krótkowzroczny) i pośrednie, czyli pseudokompozycje, będące w zasadzie derywatami, których podstawą słowotwórczą jest kompozycja (wodociągowy, krótkowzroczność).

W naszej pracy przyjmujemy definicję wyrazu złożonego za Bajerową, tj. określamy go jako wyraz wielotematowy, ale w odróżnieniu od jej opisu chcemy dać ujęcie wyłącznie synchroniczne⁷.

Przedmiotem naszej analizy są tylko kompozycje właściwe, a wśród nich — złożenia i zrosty (zestawień nie uwzględniano, bowiem analityczny sposób opisu haseł w polskim słowniku frekwencyjnym uniemożliwiał ich wyodrębnienie — wyjątkiem były zestawienia apozycyjne⁸ typu teatr-laboratorium, których znaleziono bardzo niewiele).

Dalsze trudności przy ustalaniu zakresu pojęcia kompozycji, spowodowane nieostrymi granicami między kompozycjami a derywatami, nastręczały następujące klasy wyrazów⁹:

a)    formacje oparte na wyrażeniach przyimkowych (przedszkole, narożnik);

b)    wyrazy z partykułą nie w pierwszym członie kompozycji (A) (niebyt);

c)    wyrazy z rdzeniami obcymi w członie A typu tele-, radio-, geo-, biomini-, mikro-;

d)    wyrazy z rdzeniami obcymi w drugim członie kompozycji (B) typu -logia, -metria, -grafia, 'log, -metr, -graf;

e)    wyrazy dwurdzeniowe z leksemami współ-, wszech- w członie A (współautor, wszechwiedza).

Aby ustalić status grup a—e, zakładamy, że istnieją trzy klasy kompozycji w zależności od stopnia motywacji:

1)    kompozycje motywowane — w parafrazie słowotwórczej pojawiają się oba tematy (np. korkociąg);

2)    kompozycje półmotywowane — w parafrazie słowotwórczej pojawia się

⁶    Według S. Szobera (Gramatyka jeżyka polskiego. Warszawa 1923, s, 120) kompozycje to „wyrazy, które się składają więcej niż z 1 pierwiastka”; podobnie definiuje Z. Klemensiewicz (Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie. Warszawa 1939, s. 61): „są to wyrazy, w których skład wchodzą dwa rdzenie”.

⁷    Z tego też względu nie możemy przeprowadzić porównania naszego materiału z danymi onomastyki, stanowią one bowiem materia! diachroniczny.

* O zestawieniach tych pisał J. Damborsky (Apozycyjne zestawienia we współczesnej poi-szczytnie, „Język Polski", 1966, z. 4; Zestawienia dwuwyrazowe w języku polsnim, tamże, 1967, z. 6) .

^v Przeprowadzona w urtykulo klasyfikacja kompozycji jest fragmentem obszerniejszej pracy, dotyczącej wszystkich kompozycji rzeczownikowych. Stąd cytowane przykłady wykraczają poza typy (N H- N) i (N H- K).

10 — Semantyka...