P1090788

tu, pralki I samochodu Jako Jeden ze wskaźników zomożnoici, postawy okonomfcarno-kulturowej, ale nabiera cech specyficznych jako wyra* określonych zindywidualizowanych potrzeb czytelniczych, W takim układzie odniesienia czytelnictwo traci charakter jednego z licznych wskaźników awansu społeczno-kulturalnego, a kultura czytelnicza zaczyna się kształtować w sposób autonomiczny jako rezultat wyższego poziomu Intelektualnego' 1 określonych potrzeb psychologicznych".

(A. Pawełczyńska, 1969, s. 10-11).

Twierdzenia powyższe, oparte na ustaleniach badań empirycznych, mogą stanowić pewną odpowiedź na problemy poruszane wcześniej m.£rw przez A. Przecławską, która pisała: "W chwili gdy książka . przestała być jedynym, a stała się jednym z wielu środków społecznego oddziaływania, narzuca się zasadnicze pytanie, w jakim stopniu, jest ona reliktem przemijającej tradycji, a w jakim może nadążyć za współczesnością. (A. Przecławska, 1962, s. 25),

Tak więc czytelnictwo książek nabiera cech'swoistego wskaźnika poziomu uczestnictwa w kulturze w odniesieniu do tej części populacji, która charakteryzuje się lepszym przygotowaniem intelektualnym do uczestnictwa kulturalnego w ogóle, W pozostałych wypadkach książka spełnia rolę jednego z wielu nośników wartości kulturowych.

Powstaje wobec tego problem identyfikacji czynników, które wpły-wają na kształtowanie się czytelnictwa książek. Jak już wspomniano, w niniejszym opracowaniu podjęta została próba motywacyjnej interpretacji tego zjawiska. Oznacza to, iż czytelnictwo rozpatrywać się będzie w kategoriach potrzeb i towarzyszących im motywów.

i

2.1 Ważniejsze rodzaje potrzeb czytelniczych

No podstawie dotychczasowych ustaleń empirycznych można stwierdzić, że czytelnictwo książek najczęściej zaspokaja następujące typy potrzeb:

1.    estetyczne,

2.    tożsamości,

3.    wzorów zachowań,

4.    informacji o świeclo zewnętrznym (innych krajach, obyczajach, grupach społecznych itp,),

5.    akceptacji społecznej,

6.    kompensacji,

7.    rozrywki.

Z pewnością przedstawiona wyżej Usta nie' jest wyczerpująca, bowiem skomplikowana materia literacka poszczególnych pozycji beletrystycznych, a takie zawarty w nich ładunek informacji sprawia ja, ii przekaz treści książki charakteryzuje się pewną "nieoznaczonością” lub '‘niejednakową konkretyzacją" (R. Ingarden, 1960, K„ Kraś-niewska, 1973) wynikającą ze zróżnicowanych struktur skojarzeń czytelników oraz z ich niejednakowego "wyposażenia kulturowego".

Jak wszelkie klasyfikacje, tak i ta ma charakter uproszczony. Oznacza to, że w rzeczywistości nie występują czyste typy wymienionych wcześniej potrzeb. Na poziomie operacyjnym należałoby, mówić o tych potrzebach raczej w kategoriach częstotliwości występowania w wypadku czytelnictwa określonej książki.

Mówiąc o potrzebach czytelniczych mamy tutaj na myśli potrzeby odczuwane, niezależnie od tego, czy są one zarazem uznawane, czy też nie.

Konieczne jest objaśnienie niektórych przynajmniej, hasłowo zapisanych typów potrzeb.

Potrzeby tożsamości określić można jako potrzeby poszukiwania zdarzeń, losów życiowych, postaw i poglądów bohaterów literackich, identycznych lub przynajmniej podobnych do postaw i biografii czytelnika. Jest to zatem potrzeba identyfikacji, potrzeba poczucia przynależności do społeczeństwa; słowem - potrzeba rodząca się z obawy przed samotnością, wyizolowaniem z tłumu itp.

Potrzeby wzorów postaw i zachowań wynikają z faktu, iż jednostka — mniej lub bardziej świadomie — orientuje swoje zachowanie na atrakcyjne dla niej z jakichś względów zachowania innych osób. Część z nich stanowią fikcyjni bohaterowie literaccy. Oczywiście przekładanie poszczególnych postrzeganych typów zachowań bohaterów literackich nie jest procesem ani mechanicznym, ani też natychmiastowym. Jak już powiedziano, droga pomiędzy postrzeganiem a mo>