pedeutologia00013

zwraca uwagę na formowanie niezależności poznawczej nauczyciela, na dobywanie jego indywidualności. Podstawowym błędem dotychczasowego procesu edukacji nauczycieli było jego przeorganizowanie, dokładne zagospodarowanie czasu studenta identycznymi dla wszystkich treściami i formami kształcenia.

Po trzecie, w myśl założeń konstruktywizmu kształcenie jest procesem, i im bardziej dotyczy złożonych treści, tym bardziej jest procesem nieoczywistym i rozciągłym w czasie. Kształcenie o wyraźnej dominancie poznawczej jest procesem formowania twierdzeń, uzgadnianych najpierw w intersubiektywnie sprawdzalnych badaniach, a później w publicznym naukowym dyskursie, czyli intersubiektywnie komunikowalnych twierdzeniach²¹.

Po czwarte, w konstruktywizmie ważne jest położenie akcentu na „świadome uczenie się". W tym procesie istotny jest nie tylko wynik, ale także, a może przede wszystkim, świadomość drogi dojścia do wyniku. Wiedza dana w procesie edukacyjnym i wiedza osiągnięta w drodze indywidualnej aktywności to różne kategorie wiedzy. Ta pierwsza jest co najwyżej informacją, mówiącą o tym, jaki świat jest, ta druga dotyczy procedury powstawania, a więc tego, jak człowiek buduje swoje pojęcia, a w konsekwencji całe struktury poznawcze, aby móc odpowiedzieć na pytanie, dlaczego świat jest taki.

Po piąte, konstruktywizm stwarza szanse na „uczenie rozumowania”, czyli podstawowego instrumentu poznania świata. Dzięki temu instrumentowi wiedza staje się konstruktem osobistym człowieka, a nie tylko wiedzą z laboratoriów uczonych. Świadomość tego, jak wiedza powstaje, sprawia, że przestaje ona być dla mnie bytem zewnętrznym, obcym, a staje się czymś oswojonym, wobec tego mogę mieć do niej osobisty stosunek, często krytyczny. Wiedza staje się wówczas bardziej instrumentalna, użyteczna działaniowo, operacyjna.

Niektórzy badacze próbują poszukiwać wyjaśnień dla teorii osobistych w stylu poznawczym, pojmując ów styl jako preferowany przez jednostkę sposób struk-turyzacji zawodowej przestrzeni, będącej funkcją układu wiedzy i osobistych przekonań. Styl poznawczy wyznacza kierunek i motywy działań zawodowych nauczyciela²². Właściwości stylu poznawczego mogą wiele wnieść do rozpoznania mechanizmów tworzenia i funkcjonowania wiedzy osobistej:

1. Człowiek jest zdolny do specyficznego spostrzegania rzeczywistości - równomiernie kieruje uwagę na wiele różnych składników obserwowanej rzeczywistości (pola informacyjnego). Im mniej jednostka odbiera ze struktury bodźców zawartych w polu informacyjnym, tym mniejszy jest jej rozwój poznawczy. Im więcej spostrzega, tym rozwój bardziej dynamiczny. Dla kształtowania teorii osobistej nie jest

S. Dylak Konstruktywizm jako obiecująca perspektywa »»’ kształceniu nauczycieli, s. 78. K. Polak Indywidualne teorie nauczycieli, s. 131.

I obojętne, jaki zakres potencjalnej mocy informacyjnej spostrzeganej rzeczywistości jednostka wydobywa i odbiera, a jaki bezpowrotnie przepada. Z tej proporcji wynikają warunki rozwoju jednostki bądź jej stagnacji czy nawet regresu.

Nie zawsze mamy do czynienia z sytuacją rozwoju. Posłużę się tu spostrzeżeniami, jakich dostarczają studenckie hospitacje lekcji szkolnych. Okazuje się, że nie wszystko, co prezentuje nauczyciel w toku lekcji, jest „odbierane" przez poszczególne osoby hospitujące lekcje. Pewne zdarzenia lub całe sekwencje zdarzeń są niedostrzegane bądź dostrzegane powierzchownie. Mało dostępne dla studentów są często mistrzowskie formy działania nauczyciela, będące przejawem jego profesjonalizmu i kultury pedagogicznej jednocześnie. Kiedy w toku analizy lekcji nauczyciel akademicki prowokuje wypowiedzi studentów na temat tych sytuacji, otrzymuje często informacje o powierzchownym, wręcz zmysłowym odbiorze zdarzeń, niejednokrotnie banalizującym głębię zaistniałej sytuacji poznawczej czy emocjonalnej. Dlaczego tak wiele danych /. doświadczenia przepada? Sądzę, że ważną barierą dla percepcji jest przepaść między złożonością obserwowanej rzeczywistości a systemem pojęciowym, który tej złożoności nie jest w stanie oddać. Między innymi dlatego mówi się o „ślepocie na doświadczeńie"^JJ.

2. Dotychczasowe doświadczenie jednostki nie jest obojętne dla kształtowania ; nowego doświadczenia. U nauczycieli często występuje tendencja do postrzegania nabywanych doświadczeń jako podobnych do zgromadzonych uprzednio. Stąd konstatacje nauczycieli: „To jest znane”, „To już było”. Zwroty te pojawiają się w sytuacjach, w których przekazywane są nowe informacje, naruszające dotychczasowy | porządek myślowy czy przyzwyczajenia nauczycieli. Dążąc do likwidacji dysonansu poznawczego, który na ogół nie dogadza, nauczyciele pospiesznie „podwiązują” i nowe treści do znanych.

Takie nastawienie na niwelowanie różnic, „wygładzanie" aktualnego doświad-’ czenia prowadzi do zniekształceń aktualnie odbieranej rzeczywistości. Przeciwną tendencją jest przecenianie aktualnych doświadczeń. W tym przypadku jednostka ogranicza transformującą siłę minionych doświadczeń, promując niewspółmiernie wartość zdobywanego doświadczenia.

Dla kształtowania teorii osobistych nie jest obojętne, czy nowo nabywane doświadczenie jest „dopasowywane” do poprzedniej jego wersji (tendencja zachowawcza), czy też jednostka krytycznie odnosi się do posiadanego doświadczenia,

[otwierając się na nowe informacje (tendencja rozwojowa).

3. Tolerowanie nierealistycznych wersji zdobywanego doświadczenia. Osoba akceptuje sprzeczność informacyjną, niespójność danych w odbiorze otaczającej E rzeczywistości, w myśl założenia, że świat społecznych problemów człowieka

Tuan Yi Fu Przestrzeń t miejsce. Warszawa PIW IW7, s. 2S0

23