skanuj0004

64 Fonetyka i fonologia

z - spółgłoska twarda, przedniojęzykowo-zębowa, szczelinowa, dźwięczna, ustna (zamek., ząb)

§f - miękka, środkowojęzykowo-prepalatalna, szczelinowa, dźwięczna, ustna {późny)

[z’]    - miękka, prepalatalno-zazębowa, szczelinowa, dźwięczna, ustna (Zi-

naida)

ź - spółgłoska twarda, przedniojęzykowo-dziąsłowa, szczelinowa, dźwięczna, ustna {rzeka, żona)

[ż]    - miękka, prepalatalno-zadziąsłowa, szczelinowa, dźwięczna, ustna (żigolo)

Ponieważ liczba głosek znacznie przewyższa możliwości rejestracji w formie konwencjonalnego alfabetu, to dla utrzymania zasady jeden dźwięk = jedna litera przyjęto w transkrypcji fonetycznej następujący system elementów diakrytycznych:

- „haczyk” pod odpowiednią literą - samogłoska nosowa (inny sposób zaznaczania nosowości - falista kreska nad literą)

,    - przecinek pod literą - spółgłoskowy wariant bezdźwięczny

^v - odwrócony daszek nad literą - artykulacja dziąsłowa gg ar- kropka pod literą — spółgłoskowy wariant dziąsłowy gg    - odwrócony łuczek pod literą - niesylabicznośó

*    - kropka nad literą - ścieśniony wariant samogłoskowy

Oznaczanie akcentu - akcent główny: kreska pionowa przed sylabą akcentowaną (powyżej poziomu czcionki); akcent poboczny: pionowa kreska przed sylabą akcentowaną poniżej czcionki.

Zestrój akcentowy - dolny łuczek łączący granice wyrazów.

/ - pauza z intonacją zawieszoną (odpowiednik przecinka i równoważnych mu znaków w konwencjonalnej interpunkcji).

II - pauza na końcu wypowiedzenia (odpowiednik kropki w zwykłej interpunkcji lub innego znaku kończącego zdanie).

* * *

Uwaga: proponujemy parę ćwiczeń:

a)    Spróbujmy zapisać pismem fonetycznym wszystkie zgromadzone w rozdz. II przykłady.

b)    Zapiszmy fonetycznie swoje imię i nazwisko. Jakie rozbieżności między wymową a tradycyjną grafią w nich dostrzegamy?

c)    Po tych próbach możemy przystąpić do zapisu tekstu ciągłego - niech to będzie na początek transkrypcja jakiegoś tekstu pisanego.

d)    Zaawansowanym polecamy zapisywanie tekstów mówionych, najlepiej żywych wypowiedzi członków rodziny. Być może uda nam się wyłowić ich cechy indywidualne. Czy mieszczą się one w normie ortofonicznej polszczyzny?

Zalecana literatura

1.    Bajerowa I., 1993, Język ogólnopolski XX wieku, w: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński, Ossolineum, Wrocław.

2.    Encyklopedia języka polskiego, 1991. Red. S. Urbańczyk, Ossolineum, Wrocław (1 wyd. pt. Encyklopedia wiedzy o języku polskim, 1978). Hasła (w opracowaniu R. Laskowskiego) głoski języka polskiego (z tabelą), samogłoski nosowe, spółgłoski miękkie, spółgłoski nosowe, spółgłoski przedniojęzykowe, spółgłoski środkowojęzykowe, system fonoiogiczny języka polskiego.

3.    Klebanowska B., 1990, Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim, Wyd. UW.

4.    Słownik poprawnej polszczyzny, 1973 (wyd. 18, 1994). Red. W. Doroszewski, PWN, Warszawa. Hasła: *akcent, ^regionalizmy, “enklityki.

5.    Stieber Z., 1966, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, PWN, Warszawa, cz. II: Zarys fonologii współczesnej polszczyzny kulturalnej.

6.    Weinsberg A., 1983, Językoznawstwo ogólne, PWN, Warszawa, rozdz. I, paragraf 6.

7.    Wierzchowska B., 1971, Wymowa polska, PZWS, Warszawa (zwłaszcza rozdz VI - XIII).

i - Zarys gramatyki polskiej