Zdjęcie1153

11. Genetyka odporności

ERNO KISS

fHrpatcrmeszteil Kuła to Inttrtt SophronharpĄcs, Węgr u

Odporność roślin na choroby dziedziczy się w podobny sposób jak mns cechy biologiczne i morfologiczne (rozdz 9) W badaniach odporności aa leży jednak analizować Jednocześnie organizm żywiciela » patogenu, ponieważ zmienność uwarunkowana wpływem środowiska dotyczy obu form. a każda z nich ma odrębne cechy dziedziczne i stanowi inny system genetyczny (Plot 1955). Mogą one przystosowywać się nawzajem do siebie i niezależnie do środowiska. Wzajemne więc korelacje między odpornością i innymi cechami można wykryć jedynie przez kompleksowe badanie obejmujące właściwości typowe dla organizmów żywiciela i patogenu (Ki-raly 1968).

Odporność jest dziedziczną cechą organizmu żywiciela; nie jest to jednak cecha stada, ponieważ organizm patogenu ulega ciągłym zmianom tworząc nowe rasy i tnotypy, których rozprzestrzenienie jest niezwykle intensywne. Patogen adaptuje się również szybko do odmian odpornych i może je na nowo infekować (Person 1967). Odporność więc można utrzymać jedynie przez stałe identyfikowanie nowych ras patogenu i ciągłą selekcję roślin wykazujących na nie odporność. Rośliny żywicielskie jednak. charakteryzujące się wysoką wydajnością, mają obniżoną zdolność adaptacji i ich odporność trwa znacznie krócej. Obserwuje się również, że presja selekcyjna w kierunku odporności zmniejsza ich zdolności przystosowawcze do środowiska. O ile przed 40 - 50 laty odporność odmian utrzymywała się przez 15-20 lat, obecnie zanika już po 5 -10 latach (Person 1967). Ponieważ w wyniku uzyskiwania coraz to nowych odpornych odmian i ich szybkiej reprodukcji zasięg patogenów został ograniczony, a presja ekologiczna środowiska jest znacznie silniejsza, utrzymanie się ich ras i gatunków wymaga działania wielu mechanizmów biologicznych; niektóre z nich zostały przynajmniej częściowo poznane. Na przykład wskutek intensywnego rozwoju komunikacji materiał nasienny, a wraz z nim i patogeny mogą być przenoszone na znaczne odległości i trafiać do nowych środowisk. Pod wpływem różnych warunków klimatycznych,

meteorologicznych i glebowych różnicowanie s|ą ras patogenu przebiega intensywniej; biorą w nim również udział takie mechanizmy, jak: krzyżowanie sią ras, procesy mutacji, heterukartotycznaść i paraseksualizm.

Nowe rasy atakują coraz to nowe odmiany i dotychczasowa ich odporność przestaje wystarczać. Efekt mutagenny wywierają również- środki chemiczne stosowane w rolnictwie.

W systemie tywiciel-pasoiyt, który Jest dość trwały pomimo dynamicznych zmian, analiza zjawisk odporności musi być prowadzona w sposób ciągły i kontrolowany eksperymentalnie.

Podobne prawidłowości dotyczą patogenów występujących w glebie, ale procesy te są bardziej skomplikowane ze wzglądu na jednoczesną obecność innych mikroorganizmów, których działanie mott być antagonUtycz-na w stosunku do patogenów (Baker i Snyder 1965). Zjawiska te mogą być również modyfikowane przez zabiegi agrotechniczne w kierunku poły ty wnym lub negatywnym, podstawowe zasady tej modyfikacji zostały potnane stosunkowo niedawno (Sewel 1965),

Buraki są gatunkiem allogamicznym i Ich populacje są w wysokim Stopniu heterozygotyczne. Analiza ich genetyczna jest więc szczególnie pracochłonna. Istnieje jednak możliwość podwyższenia odporności przez selekcją i zastosowanie specjalnych metod, a badania genetyczne stanowią w tym przypadku jedynie wstępny etap pracy hodowlanej (Hoeokawa i Salto 1964, Salto 1966, Kikmdrow 1966, Szewczenko 1967, Smith i Cas-Jtsll 1970, Smith i Ruppel 1974, Hacker i Ruppel 1975, Russel 1966, 1969, Levtllen 1973, Cleiy 1969, Mc Farl&ne i in. 1963, 1969. Gaslałl i ia. 1967, Kim 1965, 1970. Kiss i Hetzer 1968, Virag 1968, itp,). Zagadnienia te zostaną przedstawione w krótkim przeglądzie najważniejszych chorób buraka cukrowego.

Zgorzel siewek

Zgorzel jest jedną z poważniejszych chorób buraka, występującą w równych strefach geograficznych. Typy patogenów w poozcaególnych strefach są zróżnicowane, a w obrębie danej strefy zalezne od warunków' glebowych i uprawianych poprzednio roślin.

Gatunki patogenów można pod względem występowania podzielić na dwie grupy: I) nasienne (P,borna be tac, Fusa nura ssp., Altemaria tenuis) i 2) glebowe (Pj/thium ssp., /Lphanomyces ssp., Rhizoctonia solani, Fusa-rtum ssp.). Między obydwoma typami pasożytów obserwuje się zwykle współdziałanie, ale flora grzybowa nasion i gleby w obrębie rizosfery (Snyder i Baker 1965) może działać również antagonistycznie, Zagrożenie ze strony pasożytów nasiennych zostało obecnie zmniejszone przez otocz-kowanie nasion, pasożyty glebowe natomiast mogą być Skutecznie zwal-

217