zp 7 b

25

rozwojowi różnych chorób, choć przede wszystkim chorób układu krążenia iV. .-.v>ki. 2000: Dolińska-Zygmunt, 1996).

Poczucie i oczekiwanie samoskuteczności jest warunkiem podjęcia różmch profilaktycznych i zaradczych. Jest to jedna z centralnych zmiennych między percepc^;a rzeczywistości a działaniem, i obejmuje:

r ocenę swoich możliwości w stosunku do wymagań zewnętrznych i wewnętrznych: r ocenę własnych kompetencji:

r przekonanie, że to od własnych kompetencji, a nie od czynników zewnętrznych zależy w ykonanie działania.

Spostrzegana własna skuteczność wpływa na funkcje immunologiczne, a w sytuacjach wy zwania łub zagrożenia na ciśnienie krwi. puls i poziom katecholamin. Osoby o wysokim poczuciu własnej skuteczności tolerują silniejszy ból niż ci z niskim. U pacjentów stomatologicznych było ono najsilniejszym predyktorem intencji podejmowania zachowań prozdrowotnych i ich rzeczywistego stosowania (za: Schwarzer. 1997). Podobne wyniki dotyczyły pacjentów z chorobą wieńcową i z chorobami płuc w stosunku do ćwiczeń fizycznych oraz palaczy. Jm silniejsze poczucie skuteczności, tym wyższe cele stawiają sobie ludzie i tym silniejsze jest ich zaangażowanie w zamierzone zachowanie, nawet w obliczu piętrzących się porażek.

Osoby z wewnętrznym poczuciem kontroli są przekonane o możliwości swojego wpływu na bieg wydarzeń i w związku z tym są bardziej wytrwałe w zwalczaniu trudności oraz mają skłonność do pozytywnej interpretacji doświadczanych zdarzeń (Holwartner i wsp.. 1992). Mają także poczucie większej własnej skuteczności w działaniu (Rokke i wsp.. lup 1). a w sytuacjach trudnych większe poczucie odpowiedzialności za swoje postępowanie (Plopa. 1996). Poczucie kontroli, rozumiane jako zdolność do hamowania niechcianego zachowania i negatywnych emocji, w literaturze przedmiotu jest wymieniane jako

f

szczególnie ważna cecha u osób przewlekle chorych (Viney. 1984). Świadomość kontroli

/

wzmacnia mechanizmy twórcze jednostki i jej zdrowie psychiczne (Ścigała. 1991). Umiejętność panowania nad kolejami życia motywuje ezlow ioka do działania.

Nasze oczekiwania mają duż.y wpływ na zdrowie, o czym wiedzą lekarze i pielęgniarki, ale niestety system ochrony zdrowia w Polsce jest bezduszny i nie uwzględnia tego aspektu leczenia. Nadzieja daje siły choremu by znieść trudy leczenia i działa mobilizująco na odporność organizmu (Friedman. 2003). Procesy poznawcze, a w szczególności oczekiwania, to także kluczowe determinanty w zmienianiu praktyk /drowotnwh.