0472

X. 3.

ZIEMOWIT III (ż. EUFEMIA).

459

i. Eufemia.

Według Janka z Czarnk.^x) pierwszą żoną Ziemowita była niepodana z imienia córka Mikołaja, księcia opawskiego. Rozumiany tu jest Mikołaj II. urodzony około r. 1288, a ożeniony po raz pierwszy około r. 1318'-’), którego córka mogła mieć wiek odpowiedni do poślubienia Ziemowita III; o ojcowstwie Mikołaja I, zmarłego jeszcze r. 1313 "), myśleć nie można. Przekaz Janka z Czarnk. stwierdza ponad wszelką wątpliwość pismo papieża Klemensa VI^{1 2 3 4 5 6}), tudzież wydany na jego podstawie dokument Jarosława., arcybiskupa gnieźnieńskiego ^r>), oba z r. 1347, w sprawie dyspenzy dla księcia Ziemowita i córki Mikołaja księcia opawskiego z powodu zawartego pomiędzy nimi małżeństwa. Dyspenza potrzebną była ze względu na zachodzącą przeszkodę z pokrewieństwa w trzecim i czwartym stopniu; przeszkoda wynikła stąd, że Ziemowita III dziad żonaty był z Kunegundą, córką Przemyśla Ottokara czeskiego (IX. 2.), a dziad Eufemii Mikołaj I był nieślubnym synem tegoż Przemyśla^f').

Oba pisma, papieskie i arcybiskupie, podają też imię żony Ziemowitowej; nazywała się Eufemią. Mylnem i bezpodstawnem jest twierdzenie dawniejszych historyków ⁷), jakoby się nazywała Gertrudą.

Geneal. Mazow. Czart. I 0 nazywa żonę Ziemowita III córką księcia lignickiego (filia dttcis Ligniczen-sis), a taż sama Geneal. II nazywa ją Małgorzatą, księżną raciborską. Ponieważ w obu wypadkach podaną jest tylko jedna żona Ziemowita III, przeto niewiadomo, która z obu rzeczywistych jego żon była za każdym razem miana na myśli; w obu razach zachodzi jednak błąd niewątpliwy, albowiem i druga jego żona. jakkolwiek była również księżniczką śląską, nie pochodziła ani z linii Piastów lignickich ani raciborskich. O Małgorzacie raciborskiej wiadomo zresztą, że była żoną Ziemowita V (XI. 2.).

Przytoczone poprzednio pisma, dotyczące dyspenzy dla tego małżeństwa, noszą daty: pierwsze i stycznia 1347 r., drugie 8 lipca t. r.; oba mówią o małżeństwie Ziemowita z Eufemią jako o zawartem już poprzednio w nieświadomości o zachodzącej przeszkodzie pokrewieństwa (quod o lim ipsi ignorant es... matri-monium... contrazerunt), a nawet stwierdzają, że z małżeństwa tego istniało już podówmzas potomstwo (sobolem procrearunt). Przyjąć tedy należy, że już co najpóźniej r. 1346 żyło przynajmniej jedno dziecko z tego małżeństwa, zatem małżeństwo istniało już co najpóźniej r. 1345. Bezpodstawmem wszelako jest mniemanie, jakoby zaślubiny przypadały wprost na rok 1345 '■’). Ponieważ skądinąd wiadomo, że pierwsza córka Ziemowita III żyda już w każdym razie r. 1340 (X. 5.), przeto końcową granicę zawarcia małżeństwa cofnąć należy do r. 1339. Poniewmż najwcześniejszą datą urodzin Eufemii może być czas około r. 1319, przeto najwcześniejszą datę zaślubin jej z Ziemowitem możnaby odnieść do r. ok. 1333. Data zaślubin przypada zatem na czas między r. 1333 a 1339. Według mniemania niektórych historyków¹⁰) pożycie Ziemowita III z Eufemią miało trwać trzydzieści lat; ponieważ Eufemia zmarła między r. 1359—1362, przeto wynikałoby stąd, że zaślubiny odbyły się w^r latach 1329—1332; wiadomość ta nie znajduje nigdzie źródłowego stwierdzenia, i ściśle wzięta, jak wynika z poprzedniego wywodu, nie jest całkiem dokładną; w przybliżeniu określenie to można jednak nazwać trafnem, w^r istocie bowiem pożycie Ziemowita z Eufemią trwało co najmniej dwadzieścia lat (1339— 1359). a mogło nawet trwać dwadzieścia dziewięć lat (1333 — 1362). Dyspenza papieska z powrndu zachodzącej przeszkody z pokrewieństwu! udzieloną została w^r każdym razie co najmniej dopiero w- ósmym roku po zawarciu małżeństwa.

Datę zgonu Eufemii zapisuje powieść ludów-a o żonach Ziemowita ⁿ) pod r. 1370, niewątpliwie błędnie, już bowiem co najpóźniej r. 1363 Ziemowit poślubił drugą żonę Ludmiłłę. Z tego wynika, że śmierć Eufemii przypada co najpóźniej na rok 1362. Pod datą 12 lutego 1359 r. wystawia Ziemowit w- Brześciu dokument¹²),

1

Mon. Pol. II. 693. — 2) Grotefend, Stammtafeln XI. nr. 2. — 3) Ibid. XI. nr. 1. — 4) Theiner, Mon. Pol. I

2

nr. 652. — 5) Kod. dypl. Mazow. nr. 68. — 6) Trafnie w ten sam sposób tlomaczy oivę przeszkodę Kopeizky, Z. Gesch.

3

u. Geneal. d. Premysl. Ilerzoge v. Troppau w Arcli. f. ost. Gesch. XLI. 31 mv. 6. — 7) p₀r. Kozłowski. Dzieje Mazow. 122.

4

130. — 8) Por. str. 437 uw. 5. — ^,J) Grotefend. Stammtafeln XI. nr. 6. z powołaniem się na K o p e t z k v’ e go, Zur Gesch.

5

u. Geneal d. Premysl. Ilerzoge v. Troppau, Arch. f. óst. Gesch. XLI. 31, który jednak twierdzi tylko tyle, że małżeństwo istniało

6

już r. 1345. — 10) Kozłowski, Dzieje Mazow. 130. — U) Narbutt, Pisma histor. 296 uw. a. O tej powieści ludowej, a także

7

o wartości dat w niej zawartych por. niżej str. 460 uw. 8. — 12) Kod. dypl. Pol. I, nr. 122,