0514

478

Fizyka kuli ziemskiej.

że grzmot daje się słyszeć aż do odległości 26 kilometrów, gdy silne strzały armatnie słyszano z oddalenia znacznie większego. Pochodzi to ztąd, że w pierwszym razie głos rozchodzi się z górnych i rzadszych do dolnych i gęstszych warstw powietrza, gdy huk armatni rozpościera się tylko w dolnych i gęstych warstwach, posiadających większą przezroczystość akustyczną.

Zanim przejdziemy do dalszych objawów meteorologicznych, rozpoznamy najpierw źródła, z których powłoka atmosferyczna ziemi ciepło swe czerpie, a które są najważniejszą podstawą wszelkich zjawisk zachodzących w powietrzu.

Z punktu widzenia teoretycznego możnaby sądzić, że do ogrzewania atmosfery prócz promieniowania słonecznego przyczyniać się też może ciepło wewnętrzne bryły ziemskiej, oraz promieniowanie gwiazd i księżyca. W rzeczywistości wszakże wszystka energja, jaka się mieści w powietrznej powłoce ziemi, bierze swój początek jedynie z promieniowania słonecznego. Promieniowanie gwiazd stałych i planet jest zgoła nieznaczne, a co się tyczy księżyca, to pomiary najnowsze wykazały, że sprowmdza podwyższenie temperatury niedochodzące naw⁷et Yiooo stopnia. Nieco donioślejszy na pierwszy rzut oka wydaje się wpływ wewnętrznego ciepła ziemi na rozgrzewanie atmosfery, wskutek bowiem pierwotnego swego stanu ognisto-płynnego i następnego zgęszczenia planeta nasza posiada własne sw^re ciepło, o czem zresztą świadczy przyrost temperatury w^re wnętrzu ziemi, wynoszący średnio 1° C na każdych 35 metrów zagłębienia. Z licznych pomiarów temperatury w otworach świdrowych, w związku z praw dopodobnemi domysłami geologicznemi, wywnioskować można, że w^r głębi 50 kilometrów⁷ panować musi żar czerwoności, a w głębi 200 kilometrów⁷ temperatura, przy której wszystkie już skały bryły ziemskiej stopieniu ulegają. Bezustannie w ięc przepływa prąd ciepła z głębokich w⁷arstw ziemi ku jej powierzchni, z wyjątkiem jednak okolic wybuchów wulkanicznych, wpływ tego ciepła jest nader słaby. Według dokładnych obliczeń temperatura średnia powierzchni ziemi od prądu ciepła przybywającego z jej wnętrza ulega powiększeniu, co najwyżej, o 7io° C, a nieznaczny ten przyrost zmniejsza się jeszcze wskutek tego że ²/₃ powierzchni naszej planety zajęte są oceanem, którego w⁷oda w⁷ głębi jest lodowato prawie zimna.

Ze wszystkich tych pow^rodów ogrzewanie atmosfery naszej następuje jedynie przez działanie promieniowania słonecznego. Starano się już dawno oznaczyć natężenie tego promieniowania, ale trudne t,o zadanie zdołano rozwiązać dopiero w ostatnich czasach. Wiemy teraz, że ilość ciepła, jaką centymetr kwadratowy na równiku ziemskim w ciągu roku od słońca otrzy-muje, wynosi 482 000 ciepłostek. (Ciepłostka czyli kalorja jest to ilość ciepła, j otrzebna do ogrzania kilograma wody o 1°C). Taka ilość ciepła wystarczyłaby do stopienia słupa lodu na 66 metrów⁷ wysokiego, lub do zamiany w pa-ię warstwy wody na 8 metrów przeszło głębokiej. Tak niesłychanej działalności naszej bryły centralnej odpowiada oczywiście nader wysoka jej