0472

449

Fizyka kuli ziemskiej.

W chińskiej rzece Tsien-Tang podczas nowiu i pełni fala, wzniecona przypływem, sięga aż do Hangczeu, tworząc wał wodny na 9 metrów wysoki, który z szybkością 14 metrów na sekundę przebiega z mocą nieprzepartą, by po kilku godzinach z prądem odpływu zawrócić w stronę morza.

Przy ujściu Elby prąd przypływu wyraźnie dostrzedz się daje aż do 150 kilometrów, a przy ujściu Wezery prawie do 70 kilometrów w górę rzeki; prądy te, podczas przypływu zwrócone w stronę morza, dochodzą szybkości 2 metrów na sekundę i dla żeglugi mają znaczenie jak największe.

Nietylko przy ujściach rzecznych, ale w ogólności w pobliżu lądu między wyspami i w wązkich cieśninach powstają prądy przypływu, potężne i niebezpieczne. Najsłynniejsze prądy tego rodzaju znajdują się na krańcu Ameryki południowej między Patagonją a Ziemią Ognistą, w cieśninie Magielańskiej, przy Lofotach w Norwegji i w cieśninie Mesyńskiej, gdzie w najwęższem miejscu między Kalabrją a Sycylją już w starożytności osła-Avione wiry Scylli i Charybdy zadawały żegludze klęski.

Sądzono dawniej, że fale przypływu powstają jedynie na rozległych wodach oceanu Południowego i Spokojnego, a ztamtąd stopniowo rozpościerają się po innych morzach. Dokładne jednak pomiary stanu wody wykazały, że wszystkie morza, nie wyłączając mniejszych mórz śródlądowych, jak morze Śródziemne i Bałtyckie, a nawet jezioro Michigan, największe z jezior Ameryki północnej, posiadają własne swe odpływy i przypływy, polegające na bezpośredniem przyciąganiu księżyca i słońca. W morzu Śródziemnem przypływy na brzegu zachodnim dochodzą wysokości 0,6 metra, na brzegu wschodnim 0,3 metra; w Malcie sięga przypływ na 0,2 metra, w Wenecji na 0,5 metra, a w Trjeście przypływ wysoki wznosi się niekiedy aż do 0,8 metra. Na morzu Baltyckiem odpływ i przypływ jest bardzo słaby, pod Kielem wynosi 7 centymetrów, pod Arkoną 2 centymetry, a pod Kłajpedą (Memlem) przy pomocy wodomiarów bardzo czułych zdołano dostrzedz zmianę poziomów wody zaledwie na 5 milimetrów. Na jeziorze Michigan przypływ najwyższy pod Chicago wynosi 7 centymetrów, a pod Milwaukee 3 centymetry.

Dokładne obserwacje wysokości fal przypływu oraz chwil, w których występują te rytmiczne ruchy wody, prowadzić się dają jedynie w miejscach nadbrzeżnych, zresztą i na wyspach odosobnionych, ale nie na pełnym i głębokim oceanie. Dlatego też poznajemy z doświadczenia jedynie fale przypływu mniej lub więcej zakłócone wpływami lokalnemi, a nie istotny przebieg całego zjawiska. Airy, Ferrel, Thomson, Darwin i Bórgen podali wprawdzie bardzo głębokie i starannie opracowane teorje, które wyjaśniają należycie wszelkie szczegóły zjawiska i dozwalają przebieg jego z góry obliczać, ale pomimo to odpływ i przypływ morza pozostaje jednym z najzawilszych objawów przyrody, a wszelkie przyczyny, od których przebieg jego istotny zależy, bardzo trudno uchwycić się dają. Łatwo to pojmiemy, pamiętając, że współdziałają tu nietylko przyczyny kosmiczne i lokalne zakłócenia ziemskie, ale biorą w tern udział nawet zjawiska meteorologiczne,

Wszechświat i człowiek.—Tom I.    6S