Magazyn6
4601

238

BAŁTYCKA KWESTJA

Szwecji, pokonanej przez Prusy (1675), powoli upada, a nieudałe próby Sobieskiego, zmierzające do rewindykacji Prus Książęcych, wykazały, iż Rzplitej nie stać już na odzyskanie dawnego stanowiska nad B-kiem. To też osłabienie siły dwóch dawnych zapaśników wzmogło agresywność Prus — Brandenburgj i, z drugiej zaś strony dało możność odsuniętej od morza Moskwie wyrąbać sobie „okno na świat“. Stało się to, gdy tron moskiewski objął Piotr I i dawną Moskwę przetworzył na nowoczesne Impe-rjum Rosyjskie. Cała Wojna Północna (1700—1721) podjęta została w imię dostępu do B-ku. Piorunujące zwycięstwo Karola XII pod Narwą i pochód jego w głąb Polski był jeno pozorem dawnej świetności szwedzkiej. Wystarczyło jednej bitwy pod Połtawą (1709), by cała potęga szwedzka runęła w przepaść. To też pokój nysztadzki (1721) był rozbiorem Szwecji, która odrazu spadla do stanowiska państwa trzeciorzędnego. Rosja, otrzymawszy wielkie przestrzenie nadmorskie (Karelja, In-grja, Estonja, Inflanty 1 szereg wysp) stała się odrazu pierwszorzędną potęgą nadbałtycką, posiadającą silną flotę wojenną i handlową. Prusy, które nie omieszkały wykorzystać klęski szwedzkiej, zagarnęły całe Pomorze przednie ze Szczecinem, pozostawiając Szwedom jedynie Rugję ze Stralsundem. Od tej chwili na wybrzeżach bałtyckich rosną jedynie dwie potęgi — Prusy i Rosja, rozszerzając swe posiadłości z końcem XVIII w. kosztem Polski, która traci Prusy Królewskie i Gdańsk na rzecz Prus (i/93). a Żmudź i Kurlandję na rzecz Rosji (1795)- Epoka napoleońska przez swój system blokady kontynentalnej wprowadza pewne zmiany nad B-kiem, lecz krótkotrwałe. Kongres Wiedeński (1815) przywrócił Prusom utracony chwilowo Gdańsk, oddał im resztę posiadłości szwedzkich w Niemczech, oraz zatwierdził odebranie Szwedom Finlandji, zdobytej uprzednio (1809) przez Rosję.

Z tą chwdą przez lat sto nie zachodzą żadne zmiany terytorjalne nad B-kiem. Z czterech państw, które go odtąd będą okalały, dwa (Danja i Szwecja) zejdą do roli drugorzędnej, ustępując przodownictwa dwom mocarstwom imperjal i stycznym — Rosji i Prusom. Z biegiem czasu Prusy wyprzedzą swego dawnego sprzymierzeńca. Objąwszy hegemonję nad Rzeszą, stworzą one za czasów Bismarcka i Wilhelma II olbrzymi przemysł, rozwiną handel międzynarodowy i większą część handlu bałtyckiego zagarną w swe ręce. Rozwój im-perjalizmu prusko-niemieckiego, zwłaszcza po Kongresie Berlińskim (1878) wzbudzi zczasem nieufność Rosji, tern słuszniejszą, że imperjalizm ten wymierzony był przeciw nadbałtyckim prowincjom rosyjskim. Plan niemiecki, dążący do odsunięcia Rosji od B-ku i stworzenia zeń „jeziora niemieckiego", stanie się jedną z wielu przyczyn wybuchu Wojny Światowej.

2. Stosunki współczesne. Przebieg Wojny Światowej wykazał, że przewagę na Bałtyku posiadają Niemcy, które, przekopawszy uprzednio Kanał Kiloński, mogły w Każdej chwili przerzucić z łatwością flotę swą z jednego morza na drugie. Znacznie słabsza flota rosyjska nie odegrała żadnej roli, zamykając się w Kronsztadzie, a okręty angielskie nie zdołały przedrzeć się na Bałtyk. W myśl powziętego planu opanowania rosyjskich prowincyj nadbałtyckich rozpoczęli Niemcy w r. 1915 ofen-zywę wzdłuż wybrzeża, zajmując w krótkim czasie Litwę i Kurlandję. Rozkład wewnętrzny, jaki nastąpił w Rosji po przewrocie rewolucyjnym, utorował dalszą drogę Niemcom, którzy w r. 1918 zajęli Inflanty i Estonję, przerzucając swe wpływy nawet do Finlandji.

Jednakże rozkład Rosji wzmógł tendencje niepodległościowe u podbitych przez mą narodów bałtyckich. Zebrane w r. 1917 sejmy Lotyszów, Estończyków i Finnów ogłosiły niepodległość swych narodów, o którą trzeba było jeszcze przez lat kilka walczyć zarówno z komunistami rosyjskimi, jak i armją niemiecką. Wreszcie pogłębiający się chaos w Rosji i upadek militarny Niemiec doprowadziły do utworzenia cztertch nowych republik — Finlandji, Estonji, Łotwy i Litwy, które stopniowo uznane zostały przez wszystkie państwa europejskie, a w tej liczbie i Rosję, której dostęp do Bałtyku ograniczył się teraz do posiadania wybrzeży Zatoki Fińskiej.

Jednocześnie klęska Niemiec pociągnęła za sobą inne zmiany nad Bałtykiem. Powstała Rzplita Polska, która w myśl orędzia Wilsona posiadać miała własny dostęp do morza. Kongres paryski, ustalając na podstawie Traktatu Wersalskiego granicę między Niemcami i Polską, przyznał tej ostatniej skrawek wybrzeża bałtyckiego, zamieszkały przez ludność kaszubską; war-