Magazyn6
3901

531

BRYTANJA WIELKA

rastać przez cały wiek XIX-ty. Jedynie „Trzynaście Kolonij“, z których miały powstać „Stany Zjednoczone Ameryki", choć zamieszkałe podówczas wyłącznie przez ludzi angielskiej krwi i mowy, i choć zawsze dotąd (wojna siedmioletnia) dawały dowody angielskiego patrjotyzmu, miały wyłamać się z „pierwszego imperjum brytyjskiego". Zatargi na tle finansowem (1765 i 1767), nietakty metropolitalnego rządu doprowadziły zrazu do zamieszek (1773), a potem wręcz do wojny, w której przy pomocy Francji Stany Zjednoczone uzyskał} niepodległość (kapitulacja pod Yorktown 1781). Smutne doświadczenie z „Trzynastu Kolo-njami" stały się w następnej epoce szkołą bardzo mądrej, wielkodusznej i na głębokiej znajomości ludzkiej duszy opartej kolonjal-nej polityki brytyjskiej.

Rozbudowa zamorskiego imperjum pociągała za sobą nieustanną budowę wojennej floty, potrzebnej do zdobywania i obrony kolonij, jak również floty handlowej, służącej do ich eksploatacji. Eksploatacja ta w pierwszym okresie polegała przedewszyst-kiem na handlu t. zw. towarami kolonjalne-mi, dopiero pod koniec XVIII w. zaczyna W. B. eksportować przetwory rodzimego przemysłu (z początku tkaniny i wyroby żelazne). Wzrost zamorskiego handlu skupił w rękach angielskich największe zapasy ruchomego kapitału (licząca m. w. 7 000 000 mieszkańców Anglja Wilhelma III była kilkakrotnie bogatsza od Francji Ludwika XIV-go liczącej 20000000 mieszkańców), który poczęto inwestować na wyspach brytyjskich. Skorzystało najpierw z tego rolnictwo angielskie, będące w XVIII wieku niedoścignionym wzorem postępu, zwłaszcza w dziedzinie hodowli (słynne konie rasy angielskiej datują się z ostatniej ćwierci w. XVII). Dopiero pod koniec okresu w miarę a) rozbudowy wewnętrznej sieci dróg lądowych i kanałów, b) używania węgla zamiast drzewa jako coraz powszechniejszego środka opałowego, c) zastępowania rąk ludzkich przez maszynę parową (James Watt 1736—1819) — powstaje w Anglji wielki przemysł, którego olbrzymi rozwój przypada jednakże dopiero na wiek XIX. Ale już w tym początkowym okresie można było zauważyć charakterystyczny dla W. B. ruch ludności ze wsi do miast położonych na pe-ryferjach wyspy. Londyn stał się najwięk-szem miastem świata, a ludność wysp brytyjskich wzrosła dwukrotnie. Wielka zamożność wyższych i średnich klas prowadziła do podniesienia stopy życiowej i stworzyła pojęcie „komfortu", do rozkwitu przemysłu artystycznego, architektury i niezrównanego malarstwa portretowego (Ga-insborouhg, Romney). Zjawiły się także nowe teorje ekonomiczne, społeczne (indywidualizm, liberalizm, humanitaryzm, Smiht „The Wealth of Nations" 1776, Gibbon, Burkę, Hume, Locke) i filozoficzne, które rozpowszechniły po całym świecie angielski sposób myślenia, instytucje i mody („angl< iman,a“, „odkrycie Shakespeare’a“) i uczyniły z Anglików przodujący naród świata.

Wick XVIII-ty jest złotym wiekiem angielskiej arystokracji i stworzonej przez nią i dla niej kultury, która w następnym okresie miała przeniknąć do najniższych warstw społeczeństwa.

3. Wiek XIX. Wiek XIX-y w historji Wielkiej Brytanji obejmuje okres od r. 1815 do r. 1919 t. j. od Kongresu Wiedeńskiego i bitwy pod Waterloo do Traktatu Wersalskiego, który był zakończeniem wielkiej wojny.

Główne cechy tego okresu są następujące:

1.    Odsunięcie się W. B. od spraw europejskich (splendid isolation), stanowisko opuszczone dopiero w ostatniem dziesięcioleciu przed wojną światową wskutek nieostrożnych zbrojeń n„ mieckich na morzu.

2.    Uzupełnienie terytorjalne zdobytego w czasie wojen z Francją kolonjalnego imperjum przez a) opanowanie Kanady do brzegów oceanu Spokojnego, b) przejęcie na rzecz korony posiadłości Kompanji Indyjskiej, c) podbój Afryki Południowej i szeregu innych terytorjów na kontynencie afrykańskim, uwieńczony d) zdobyciem afrykańskich posiadłości niemieckich.

3.    Kolonizacja terytorjów nadających się dla białego osadnictwa (Kanada, Afryka Południowa, Nowa Zclandja, Australia) przez emigrantów z Anglji, Szkocji i Irlan-dji, który to ruch osadniczy osłabł dopiero z początkiem XX w.

4.    Tak zwana rewolucja przemysłowa (polegająca na ulepszeniu systemu dróg i spożytkowaniu sił pary wodnej, nafty, benzyny, gazu i elektryczności), która sprawiła, że W. B. rozbudowała przemysł fabryczny, pierwszy na świecie, skutkiem czego ludność wyspy w przygniatającej większości opuściła wieś i osiedliła się w ogromnych skupiskach miejskich.

34'