Magazyn68201

778

LUDNOŚĆ

globu, które całkowicie nadają się do zamieszkania przy wyższym poziomie rozwoju, 2) sprawia, że gęstość zaludnienia musi być bardzo mała. Istotnie, obserwacja ludów najpierwotniejszych w chwili ich zetknięcia się z człowiekiem białym wykazuje gęstość zaludnienia zawsze poniżej jednej osoby na kilometr kwadratowy — często wypada na jednego mieszkańca kilka lub kilkadziesiąt kilometrów kwadratowych. A były to przecież ludy, rozporządzające bądź co bądź już sporym zasobem umiejętności technicznych.

Cały późniejszy rozwój ludzkości, to stopniowe odrywanie się od bezpośredniej zależności od istniejących warunków miejscowych. To odrywanie się jest związane z rozwojem techniki w szerokiem znaczeniu tego wyrazu. Należeć tu będzie przedewszyst-kkm: 1) Rozwój narzędzi, ułatwiających zdobywanie istniejących zasobów. Zaliczymy tu w okresie najwcześniejszym zarówno zaostrzony kij, służący do wydobywania z ziemi korzeni jadalnych, jak broń i narzędzia, służące do zabijania lub chwytania zwierzyny, albo połowu ryb. 2) Człowiek uczy się wpływać na przyrodę tak, aby w tych samych warunkach dawała więcej potrzebnych produktów, lub dawała je w dogodniej szem miejscu lub w lepszym gatunku (rozwój rolnictwa i hodowli). 3) Rozwój urządzeń komunikacyjnych (użycie zwierząt wierzchowych lub pociągowych, łodzi, wozów, później budowa dróg), już w najpierw-szem stadjum rozszerza zasiąg, z którego można czerpać dary przyrody. 4) Rozwój wydajności pracy bądź przez umiejętniejsze wykonywanie odnośnych czynności, bądź przez lepszą organizację zbiorową (podział pracy), bądź przez zastosowanie narzędzi i maszyn. 5) Rozwój umiejętności przechowywania produktów, tych zwłaszcza, które znajdują się w przyrodzie tylko w określonych okresach czasu. 6) Rozwój wymiany zarówno w obrębie plemienia jak i wymiany międzyplemiennej. Wymiana międzyple-mienna w zakresie niektórych przedmiotów, np. surowców potrzebnych do wyrobu niektórych narzędzi, lub samych narzędzi, zjawia się już w okresie bardzo wczesnym, zakres jej rośnie w miarę rozwoju możliwości komunikacyjnych.

Z punktu widzenia demograficznego rozwój techniki oznacza powiększenie pojemności ludnościowej danego terytorjum.

Dziś oderwanie się społeczeństw ludzkich od bezpośredniej zależności od terytorjum posunęło się bardzo daleko. Widzimy nie-tylko okręgi w obrębie państwa (np. wielkie miasta), ale i całe państwa, których byt i działalność gospodarcza w zupełności zależna jest od środków żywności, surowców i towarów, nie znajdujących się w ich bezpośrednim zasięgu — państwa, które mimo to istnieją i rozwijają się jak najpomyślniej. Co więcej, rozwój środków komunikacyjnych pozwala obecnie w bardzo znacznym stopniu na oddzielenie miejsca zamieszkania od miejsca pracy. W każdym razie oderwanie się człowieka od bezpośredniego otoczenia z technicznego punktu widzenia jest dziś niemal całkowite. Jeżeli w rzeczywistości jeszcze istnieje zależność od otoczenia, dzieje się to prawie wyłącznie ze względów gospodarczych, społecznych i politycznych, nie technicznych.

W związku z tern zagadnienie pojemności ludnościowej jest w chwili obecnej w gruncie rzeczy zagadnieniem możliwych granic zaludnienia ziemi. Prób ustalenia takich granic było bardzo dużo, podejmowano je już bardzo wcześnie. Dzisiejsza znajomość globu i rozporządzalne materjały statystyczne pozwalają przeprowadzić rachunek z dość dużą ścisłością — przy przyjęciu pewnych niezbędnych założeń. Obliczenie opiera się zasadniczo na możności wyżywienia — przyjmuje się, że granica możliwości zaspokojenia innych potrzeb poza żywnościowemi leży wyżej. Następnie należy przy obliczeniu przyjąć pewien określony poziom techniki zdobywania żywności. Z natury rzeczy każdy konkretny rachunek musi wziąć za punkt wyjścia technikę istniejącą, ewentualnie uwzględniając pewien postęp, lecz nie przewrót w technice, który, być może, w przyszłości nastąpi.

Skrupulatne zbadanie istniejących warunków doprowadziło do wniosku, że wprawdzie są jeszcze duże możliwości wydobycia z ziemi większej ilości produktów żywnościowych, lecz że te możliwości nie są bynajmniej tak nieograniczone, jakby się mogło wydawać z pozoru. Ostateczne liczby, do których dochodzą poszczególni autorowie, zależą bądź od sposobu podejścia do obliczeń, bądź od większej czy mniejszej ostrożności w ocenie stanu faktycznego i możliwości rozwojowych. Zresztą rozpiętość liczb