Magazyn6P101

483

POLSKA

Ignacego Paderewskiego, brzmiał: „Powinno być ustanowione niepodległe Państwo Polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez niezaprzeczenie (indispu-tably) polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny (free and secure) dostęp do morza, a którego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorjalna winna być zagwarantowana paktem międzynarodowym". Porównanie punktu trzynastego z deklaracją ministra spraw zagranicznych Francji Pichona, wygłoszoną kilkanaście dni przedtem 27. XII. 1917 w Izbie Deputowanych, jest bardzo znamienne. Francuski minister spraw zagranicznych oświadczył: „Chcemy Polski jednej, niepodległej, niepodzielnej, z wszelkiemi gwarancjami swobodnego rozwoju politycznego, gospodarczego, militarnego i z wszelkiemi konsekwencjami, jakie stąd mogą wyniknąć". Stanowisko sprzymierzonych nie było więc jednolite, jeżeli zgadzali się co do konieczności odbudowy Państwa Polskiego, to różnili się w poglądach na jego przyszły charakter. Najdalej w kierunku poparcia Polski szła Francja mówiąc o jej rozwoju militarnym, gdy Wilson przewidywał pakt międzynarodowy, gwarantujący jej całość tery-torjalną. W punkcie trzynastym niepokojący był również ustęp o ludności „niezaprzeczenie polskiej", dowodziło to bowiem, że granice przyszłego państwa zacieśnione być mają do polskiego obszaru etnograficznego, nie pokrywającego się przecież z polskim obszarem narodowym. Było więc jeszcze dużo do zrobienia, aby sprawę polską należycie postawić na konferencji pokojowej. Poważnym krokiem naprzód było w kilka miesięcy później oświadczenie pre-mjerów Francji, Włoch i Wielkiej Brytanji zgromadzonych na konferencji międzysojuszniczej w Wersalu 3. VI. 1918, że „utworzenie Polski zjednoczonej i niepodległej, z dostępem do morza, stanowi jeden z warunków pokoju trwałego i sprawiedliwego oraz przywrócenia panowania prawa w Europie".

Bezpośrednim powodem, dzięki któremu Polska weszła do rządu państw sprzymierzonych, a na konferencji pokojowej zasiadła pośród państw zwycięskich, było utworzenie we Francji armji polskiej, walczącej przeciwko Niemcom. Już na początku wojny utworzono z ochotników polskich dwie kompanje, wcielone do 1 pułku Legji cudzoziemskiej. Oddziały te, zwane bajoń-czykami, walczyły do lata 1915, kiedy zostały wśród ciągłych walk zupełnie zdziesiątkowane. Możność utworzenia na większą miarę wojska polskiego we Francji pojawiła się dopiero blisko dwa lata później, wiosną 1917. Inicjatorem tej myśli był Wacław Gąsiorowski, znany autor powieści historycznych z czasów napoleońskich, redagujący podówczas w Paryżu tygodnik „Polonję". Inicjatywę Gąsiorow-skiego poparł Erazm Piltz, a że natrafiła ona na grunt podatny w kołach rządowych i wojskowych francuskich, przeto już 4. VI. 1917 ogłoszony został dekret prezydenta republiki Poincare’ego o utworzeniu we Francji na czas wojny samoistnej armji polskiej, pozostającej pod rozkazami dowództwa francuskiego i walczącej pod sztandarem polskim. Armja ta składała się z ochotników Polaków z Ameryki i innych państw sprzymierzonych oraz z jeńców z wojska niemieckiego i austrjackiego. Or ganizacją armji zajęła się misja wojskowa polsko-francuska, na której czele stanął generał Archinard. Reprezentację i kierownictwo w sprawach politycznych objął zaraz po swem utworzeniu się Komitet Narodowy. W kwietniu 1918 armja polska we Francji liczyła w okrągłych cyfrach 11 tys. ludzi. 22. VI. 1918 odbyła się w Brienne uroczystość wręczenia pułkom polskim sztandarów ofiarowanych przez miasta Paryż, Nancy, Verdun i Belfort. Merowie tych miast składali sztandary Romanowi Dmowskiemu, który oddawał je prezydentowi Poincare, a ten zkolei wręczał je pułkom.

Poważną trudnością był brak wyższego oficera Polaka, któremu możnaby było oddać dowództwo armj i. Tymczasem 13. VII. przybył do Francji generał Józef Haller, 17. VII. został dokooptowany jako członek Komitetu Narodowego, a 4. X. mianowany przez Maurycego hr. Zamoyskiego, pełniącego obowiązki prezesa Komitetu, wodzem naczelnym wojska polskiego we Francji. Je-sienią 1918 armja generała Hallera liczyła 17 tys. ludzi, a po zawarciu zawieszenia broni wzrosła do 50 tys. dzięki dalszemu napływowi ochotników, głównie z pośród jeńców polskich z armji austrjackiej, znajdujących się we Włoszech.

5. Polacy w Rosji. Wybuch rewolucji rosyjskiej ułatwił i ożywił prace polityczne Po-

32

Encyklopedia nauk politycznych.