page0066

ZAGADNIENIA OGÓLNE

W płaszczyźnie ogólnonarodowej nie używa się wariantów nazw własnych, jedynie ich formy urzędowe, występuje tendencja do afleksyjności nazwisk i nazw miejscowych, nieużywania żeńskich form odnazwisko-wych (typu Nowakowa), stosowania szyku: nazwisko + imię, używania określeń typu: w mieście Nowym Sączu. W płaszczyźnie lokalnej (np. w szkole) mogą występować formy nazw własnych używane w płaszczyźnie ogólnonarodowej (imię + nazwisko) i indywidualnej (tylko imię w formie pełnej lub derywowanej), z wyłączeniem jednak form mocno nacechowanych emocjonalnie. W płaszczyźnie indywidualnej używa się wielu wariantów morfologicznych i leksykalnych nazw własnych: różne formy emocjonalne imion, a nawet nazw miejscowych (    ),

różne nazwy identyfikujące tę samą osobę, w tym przezwiska, formy opisowe ( miasto zamiast Nowy Targ). Stosuje się dowolny szyk imienia i nazwiska, skrócenia nazw zestawionych, np. Wólka Plebańska —> Wólka. Wielość wariantów językowych nazw własnych jest odwrotnie proporcjonalna do liczby ich użytkowników. Im większa liczba użytkowników (płaszczyzna ogólnonarodowa), tym mniejsza wariantywność nazw własnych i odwrotnie (Lubaś 1973).

KOMPLEKSOWA METODA BADAŃ EWOLUCJI IMION I NAZWISK

Proces historycznej ewolucji imion i nazwisk w Polsce, trwający wiele wieków, nie miał, rzecz jasna, charakteru wyłącznie językowego, lecz wieloaspektowy. Pozostawał on w ścisłym związku z historią narodu zarówno polityczną, jak materialną i duchową, z kształtowaniem się ustroju społecznego i prawno-administracyjnego, z istnieniem, a później zanikiem, pewnych barier społecznych, z instytucjami życia społecznego, jak rodzina, z rozwojem kultury i ideologii, z religią, wreszcie z systemem wartości uznawanych przez społeczeństwo i zjawiskami społeczno-kulturowymi w Europie.

Odtworzenie kształtowania się systemu imion i nazwisk polskich wymagało wypracowania kompleksowej metody badawczej, która ewolucję językową rozpatruje w powiązaniu z historią społeczeństwa, kultury polskiej i religii przy uwzględnieniu historii europejskiej, a także, w przypadku nazwisk, na podstawie teorii nazw własnych i składni predykatowo--argumentowej. Tak zbudowany warsztat pozwoli! zaobserwować w tekstach historycznych, a następnie właściwie określić i zinterpretować mechanizmy oraz etapy ewolucji. Istotną rolę w określeniu chronologii procesów ewolucyjnych i ich tempa mają badania statystyczne.

62