page0139

PSYCHOLOGIA HUKAKLITA. ¹33

i potrzebuje pokarmu. Wspomniałem o tern już wyżćj. Że zaś cały proces kosmiczny staje się podobnym do funkcyj żywotnych organizmu , Heraklit bardzo często nazywa ogień duszą, a że dusza w człowieku i zwierzętach objawia się przez oddychanie, wyobrażał sobie, że powietrze nas otaczające jest duszą wszystkiego. Nie uważał jednak powietrza za odrębny żywioł, tylko za mnićj doskonałą formę ognia, a że dla filozofów pierwszych siły przyrody, życie przyrody i dusza natury, były w gruncie jedną i tą samą rzeczą, nic dziwnego, że także dla Heraklita ogień jest duszą i życiem. Arystoteles przypisuje jemu twierdzenie, ze pierwiastkiem jest dusza czyli podnosząca się para, z którćj wszystko inne się składa *), a Klemens Aleksandryjski przywodzi jego słowa, w których wyraz »ogień«, »duszę«, zastąpił: »Smiercią dla dusz jest stać się w^rodą, a śmiercią dla wody stać się ziemią; z ziemi powstaje woda, a z wody dusza* ²). Gdy porównamy te słowa z owym ułamkiem, gdzie ogień do połowy staje się wodą, a woda do połowy ziemią, widzimy, że dusza ma zupełnie to samo znaczenie co ogień, a stąd starożytni Heraklitowi przypisują zdanie, jakoby powietrze nas otaczające było duszą świata, a nas także napełniało myśleniem i czuciem ³). Że zaś ogień im niżćj się spuszcza, tern grubsze przybiera formy, także dusza świata będzie miała doskonalsze i mnićj doskonałe objawy, według tego, czy przebywają w czystych, wyższych przestworach, czy też nad powierzchnią ziemi, wśród wyziewów wilgotnych. Im wyższa sfera świata, tern bardzićj ożywiona. Najbardzićj ożywioną jest podobno sfera niebieska, zaludniona bogami i demonami. Morze więcći ożywione od ziemi, ziemia najtnnićj posiada życia, bo wyziewami okryta wilgotnemi, jeżeli ma w sobie coś życia, to jakoby zamknięte w więzieniu. Wyobrażał sobie Heraklit, że ciała zwierząt i ludzi są więzieniami, w których przebywają odrobiny ognia kosmicznego. Bo ciała jakkolwiek także w gruncie są ogniem, są przecież tak zgęszczoną i zanieczyszczoną formacyą, że same z siebie nie miałyby żadnego ruchu, jak kamienie, gdyby w nich nie mieszkała cząsteczka ognia wieczystego. Ta tylko zachodzi różnica, że zwierząt dusze są grube, wilgotne,

*) De anima II. p. 405.

²) Ciem. Alex. Strom. VI. 2: tpn/rjtjt &avaroę vómq ytvta(łai, vóati de >9-rtvctToę yrjv yevead-af tx yiję de vd w(j ylveTai,    v datoę de

^s) N. p. Sext. Empir. adv. Math. VII 126.

http://rcin.org.pl