page0187

— 183 —

■

w ułożenie pojęcia, o tem łaskawy czytelniku ani Ty, ani ja nie wiem, bo głęboką tajemnicą pokryli mistrze materyalizmu te arcana, których oni nie lubią takim, jak my, profanom objawiać. Czasem się który z nich zdradzi „spotęgowaną czynnością ośrodków psychicznych “, ale reszta zachowuje głębokie milczenie — mysterium. Nawet nam nie chcieli powiedzieć, co to potęguje tę czynność ośrodków psychicznych! A co jeszcze smutniejsze, to to, że nigdy się nie dowiemy o tym tajemniczym sposobie, w jaki materyalny ośrodek psychiczny zamienia się nagle w niemateryalne pojęcie; wszak to jest niemożliwością , bo materya musiałaby naraz przestać być materyą, w co tylko chyba materyaliści wierzyć muszą.

Lecz jeżeli najniższe i najbardziej konkretne pojęcia nie mogły powstać czysto materyalnym sposobem, to tem mniej pojęcia ogólne i abstrakcyjne, którym nie odpowiada w święcie zewnętrznym żaden widzialny przedmiot. Czyż bowiem kto widział jak wygląda cnota, piękność, zdolność, nieśmiertelność itp.? Nie, tego się nie widzi oczyma ciała, a jednak mamy pojęcia takich rzeczy! Jakże w nas mogło powstać pojęcie nieśmiertelności materyalnym sposobem, kiedy wszystko, co nas otacza, raczej przeciwko temu pojęciu przemawia? Jeżeli tedy duch nasz rzeczy zmysłowe niezmysłowym poznaje sposobem, to w daleko większej mierze musimy to powiedzieć o nadzmy-słowych. Każdy to bowiem czuje, że świat zmysłowy nas otaczający, musimy wprzódy niejako odzmysłowić, aby go pojąć, musimy odrzucić z niego wszystko materyalne, musimy go udu-chownić. aby go uczynić przedmiotem naszej myśli i naszych sądów. Wszystko bowiem usiłuje duch ludzki pojmować zapo-mocą pojęć ogólnych, przez odrzucenie tego, co zmysłowe, co konkretne, aby w ten sposób dotrzeć do dna rzeczy, do jej wewnętrznej istoty. Tak dochodzimy do pojęć bytu, substan-cyi, czynności, ruchu, do pojęcia prawa przyczynowości, do pojęć istot żywych i nieżywych, przechodząc od tego, co zmysłowe i materyalne, do nadzmysłowych i niemateryalnych, od rzeczy szczegółowych i podlegających zmianie, do tego, co

http://rcin.org.pl