page0227

919

Sejmy

słów na sejm w r. 1788 tylko 181, w roku 1790 obranych 181, razem posłów 369. Senatorowie i ministrowie dopełniali okrągłej liczby 500 sejmujących. Na tym ostatnim starej Rzeczypospolitej sejmie, jeszcze posłowie stanowczo odwoływali się do swoich instrukcyj i nawet sejm uważał z początku instrukcyje za rozkazy i polecenia ziem, ale potem kiedy dalej zaszedł w prawodawczej pracy jak sądził, posłów uznał za reprezentantów całego narodu, według teoryi kanclerza Ocieskiego, chociaż posłowie województw oporni ustawie 3-cio majowej odwoływali się ciągle do swoich instrukcyj, które nie pozwalały na zaprowadzenie tronu dziedzicznego. Ogromna jednak była różnica tych sejmików stanisławowskich od owych burzliwych zgromadzeń, które z uporem pisały za Jana 111 w instrukeyjach, kiedy szło o wykupno starostwa puckiego, żeby posłowie opierali się temu „omnibus reperilibus modis.” Sejm wielki zajął się naprawą sejmików. Po trzech miesięcznych sporach i odmianach, przeszło wreszcie 24 Marca 1791 r. prawo o sejmikach. Oznaczyło stałe miejsce sejmikom po województwach, czas stały, przeciąg sessyi, wymieniło osoby mające głos i miejsce na sejmikach, oznaczyło sposób elekcyi kandydatów, kandydatów spisało, porządek przepisało odbywania sessyj, rugów it. d. Sejmiki odtąd miały być porządne, rwać się nie mogły, formalności zapobiegały rozdwojeniom. Skończył się i okres ciemnoty, więc nie każdy szlachcic miał prawo głosowania jak dawniej, tylko osiadli lub płacący podatku dziesiątego grosza złotych sto; to zastrzeżenie zabezpieczało od wrzasków głodnego drobiazgu, który nie tracił szlachectwa, ale praw wszystkich szlachectwa starego już nie miał. Dopełnieniem tego prawa było drugie uchwalone na dniu 4 Kwietnia 1791 r.. W niem stanął rozkład sejmików po prowincyjach Rzeczypospolitej. Co do liczby posłów, wzięto zasadę, że na powiat dwóch, gdy zaś każdą pro-wincyję podzielono na 34 powiaty, wypada, że 68 posłów szło na każdą pro-wincyję, wszystkich razem tedy było 204. Liczba nie wielka na przestrzeń ówczesnej nawet Polski.    Jul. B.

Sejmy i sejmiki księztwa Warszawskiego i królestwa Kongresowego. Sejmy polskie po upadku Rzeczypospolitej, w XIX wieku za nowych form bytu politycznego, różniły się wiele od dawnych sejmów. Dwie konsty-tucyje, jedna z d. 22 Lipca 1807 r. dla księztwa Warszawskiego, druga z d. 27 Listopada 1815 r. dla królestwa Polskiego, ustanowionego przez kongres wiedeński, urządzały sprawy społeczne wskrzeszonej Polski. Wiele starodawnego zostało w tych konstytucyjach co do sejmów, a nawet znać w nich pewny wzgląd na legitymiczność narodową, bo weszło w życie wiele uchwał czteroletniego sejmu i wszystkie jego reformy postępowe. Podług jednej i drugiej konstytucyi zbierać się miały sejmy co dwa lata; jedna i druga utrzymała prawo Kościoła, do senatu wezwawszy biskupów. Naw^ret skład sejmów napozór był ten sam co wprzód; stanowiły sejmy zawsze dwie izby po dawnemu, ale już nie było trzech stanów, bo król zostawał po za sejmem i tylko sankcyi uchwalonym prawom udzielał, miał veto stanowcze, mógł prawo odrzucić, czego nie było za czasów dawnej Polski, bo król przytomny sessyjom, wspólnie z izbami radził i stanowił prawo. I w ogóle znaczenie sejmów nie to już było co za Rzeczypospolitej, upadło wszechwładztwo narodowe i w niem majestat władzy prawodawczej. Inicyjatywa zostawiona była rządowi, marszałka sejmu nominował król podług jednej i drugiej konstytucyi. Konstytucyja z r. 1815 liberalniejsza, pozwalała na więcej sejmowi, lecz konstytucyja z roku 1807 senatowi mianowanemu od króla, dawała nierównie więcej praw jak izbie poselskiej, jak całemu sejmowi, a najwięcej władzy nawet prawodawczej zostawiała królowi. Przejrzyjmy