page0245

241

Według niego, jeżeli się chce uniknąć sprzeczności, zawartych w zwykłem pojęciu materyi, należy przyjąć jako składniki ciał jestestwa proste, nierozciągłe, reałki (Realen), których cała działalność polega na dążności do zachowania się przeciwko innym reałkom, przyczem nadmienić należy, że nie posiadają one działania przechodniego. Siła samozachowawcza reałek stawia przeszkodę wdzieraniu się innych reałek na miejsce, zajęte przez reałkę daną; wywiązuje się stąd między reałkami działanie na wzór siły przyciągania i odpychania; działanie to zmierza do równowagi, i gdy ta nastąpiła, powstaje atom materyalny. Od stopnia uzyskanej równowagi zależy gęstość, elastyczność, forma krystaliczna materyi, słowem wszystkie jej przymioty. Materya więc jest konglomeratem reałek, a jej ciągłość tylko złudzeniem ¹).

Niejedną myśl Herbarta przyjął Lotze (j-1881). Materya według niego jest systemem istot nierozciągłych, atomów, które przez swe siły oznaczają sobie położenie wzajemne w przestrzeni; przez to zaś, że jeden nie pozwala się wysunąć z miejsca swego przez drugi atom, a obydwa nie dopuszczają do tego, aby się inne ciało wdarło w ich obręb, powstaje w nas złudzenie nieprzenikliwości i ciągłości.

G. T. Fechner (1801—1887) ma wielkie zasługi wobec nauki lecz jako przyrodnik, a nie jako lilozof. Przyjmuje on wprawdzie atomy, ale jako jestestwa nierozciągłe, jako ośrodki sił. Zapatrywania jego oddają najlepiej te słowa: »Wozu noch etwas ausser Kriiften an der Materie annehmen, da sich ihr Dasein nur durch ihre Kr&fte verrat! Statt zu sagen, die Kraft sitze in der Materie; statt zu denken, die Materie habe auch noch abgesehen von ihren Krftlten Bestand; statt die Kr&fte ausserlich an die Materie zu heften, werden wir sagen, Kraft und nichts ais Kraft sei die Materie«²).

Dynamizmowi hołdowali też w większej lub mniejszej mierze Ampere, Cauchy, Sćguin, Moigno, St. Yenant, Dominik

‘) For. Dr. Fried. Uberweg’s: Grundriss der Geschichte der Philo-sophie. III Theil. Berlin 1902, str. 120 nastp.

*) Por. Fechner; Uber die physikalische und philosophische Ato-menlehre. 1864. II Heft, str. 119.

X. Gabryl: Filozofia przyrody.    16

http://rcin.org.pl