page0284

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

Na terenach wtórnie zasiedlonych przez Niemców (Pomorze, Śląsk, zachodnia Wielkopolska), a od końca XVIII w. leżących w granicach państwa niemieckiego, wcześniej istniejące słowiańskie nazwy wodne były germanizowane. I tak np. nazwa Polnica przejęta została jako Pollnitz, Radwa jako Radue, Studenica jako Studnitz, Mielna jako Mtillen, Gardna jako Gardę.

W granicach obecnego państwa polskiego, w jego północno-wschodniej części, znajdują się obszary, które w średniowieczu zasiedlone były przez ludność posługującą się językami bałtyckimi. Byli to głównie Prusowie, ale też Jaćwięgowie, a przy obecnej granicy państwowej także Litwini. Są to obszary położone na wschód od Wisły, a na północ od historycznego Mazowsza. Najstarsze nazwy wodne tego obszaru pochodzą z języków bałtyckich czy też z tego odłamu rodziny indoeuropej-skiej, z którego z czasem wyłoniły się języki bałtyckie. Z językiem staro-pruskim genetycznie związane są nazwy dużych rzek. Należą do nich m.in. Pregola, notowana w średniowieczu jako Pregora 1243, zapewne ze staropruskiego *Prag-ara, od *prag- 'dziura'; Łyna, notowana w średniowieczu jako Alna 1291, ze staropruskiego *Alna, wywodząca się od indoeuropejskiego pierwiastka *el- // ol- 'ciec, płynąć'; Pasłęka, notowana w średniowieczu jako Seria 1251, Paseria 1299, genetycznie związana z indoeuropejskim pierwiastkiem *ser~, *sor- 'ciec, płynąć' i wtórnym prefiksem *pa~, *po- 'pod', forma Pasłęka jest zupełnie nowa; Dzierzgoń, w średniowieczu notowana jako Sirgun 1234, ze staropruskiego *Zirguns, od zirgis 'ogier'. Z języka staropruskiego pochodzą nazwy dużych jezior, por. Mamry, w średniowieczu nazwa notowana jako Maurów 1340, pochodna od staropruskiego *Mauris, to od rdzenia *maur- 'błoto, woda'; Orzyc, w średniowieczu notowana jako Worit 1336, pochodna od staropruskiego *Worits, wywodząca się od rdzenia *vor- 'stary'; Symsar, w średniowieczu notowana jako Synsame 1315, pochodna od domniemanej formy staropruskiej *Simsa-azaran, wywodząca się od *sima 'błoto' + *azaran 'jezioro'; Święcajty, w średniowieczu nazwa notowana jako Swinteseyte 1340, pochodna od staropruskiego *Swinte-seit-, a to od *swint 'święty' + *siet- 'głębokie miejsce w rzece'. (Szerzej na ten temat por. s. 374)

Nazwy wodne staroeuropejskiego pochodzenia notowane były na tych terenach najczęściej w źródłach historycznych w zgermanizowanej postaci, a ich staropruską formę w większości przypadków trzeba rekonstruować z postaci zgermanizowanych. Formy zgermanizowane ulegały też dalszym przemianom już w języku niemieckim. 1 tak np. Alna

280