page0295

PSYCHOLOGIA. METEMPSYCHOZA. 289

mocą wody zamkniętej w źrenicy. Pierwiastki zaś, z których powstało jestestwo nasze, najlepiej i najzupełniej połączyły się we krwi, zwłaszcza w sercowej; tą myślimy, pragniemy, czujemy; to rozum, wola i dusza nasza. Wszystkie uczucia biorą stamtąd swój początek. Gdy miłość w nas zamknięta, zetknie się z Miłością zewnątrz nas, doznajemy rozkoszy; gdy niezgoda w nas przebywająca spotka się z Niezgodą w świecie zewnętrznym, zapłoniemy gniewem ¹). A tak człowiek lepianką jest żywiołów, jak wszystkie inne stworzenia, dusza zaś tylko ich funkcyą i wynikiem, powinna więc przestać istnieć po ich rozłączeniu. Takiego zakończenia rzeczywiście wymagała logika systemu, a inni myśliciele wypowiedzieli to bez wahania się i bez ogródki; Empedokles jednak, jak często poeci, wolał być niekonsekwentnym i zatwierdzić nieśmiertelność duchowćj naszój istoty.

Empedokles był filozofem, ale także natchnionym poetą i kapłanem; można system filozoficzny oprzeć na samej materyi, ale nie można być poetą bez nieśmiertelności, ani kapłanem bez Boga. To też obok materyalnego świata dotykalnych żywiołów, postawił mocą wyobraźni swojej świat duchów; obok mechanicznego schodzenia się i rozchodzenia pierwiastków, samodzielną czynność duchów; obok jednostajnćj, przypadkiem kierującej się przyrody, państwo idealne, pełne pociechy i przyszłości. Wiarę w nieśmiertelność duszy wyłożył w przedmowie do poematu; z nićj pozostało jeszcze 61 wierszy. Zaczyna się od słów: »Konieczność wydała ustawę a bogowie wyrok odwieczny zatwierdzony uroczystą przysięgą, że gdy który z duchów długoźyjących czy zabójstwem splami ciało swoje, czy skala się złamaniem przysięgi, — błąkać się będzie daleko od siedzib błogosławionych, trzy razy dziesięć tysięcy lat, przechodząc z kolei wszystkie kształty śmiertelne, wszystkie odmiany przykrych dróg żywota« ²).

Oto dogmat wędrówki dusz, jaki wygłaszali Pitagorejczycy. Poeta rozwija go dalćj, przywodząc sobie na pamięć przeszłe swoje losy. »Ja także jestem teraz wygnańcem z krainy bogów 1 tułaczem,

*) W. 320 i nast. W. 378—382: yaiij yct(j yaiav onwrraper, etc. Aetius IV. 3—g, 13—16, Plut. placit. IV 17. Arist. de sensu c. 4. p. 441. Theophr. de sensu 9.

^a) W I 1 2: fOT«v avayxrję yjjrjia, de<>)v ytjąiafiu- siaka top,

itióiov, nkaTttaai x«rtay(itjyc<s/utvuv    etc.

^l9

http://rcin.org.pl