page0316

3io ANAXAGORAS.

nie przebywa, lecz jest myśleniem bez świadomości¹). Jednakże sąd ten sprzeciwia się własnym słowom Anaxagorasa, że rozum nigdy nie jest złączony z materyą; że w niczem nie jest podobny do materyi; że nie zna przestrzeni, lecz całą materya naraz włada i że o tyle jest delikatnym, o ile materya jest grubą, o tyle jest doskonałym, o ile ta jest ułomną; że nawet z najmniejszym atomem materyi nie potrafi się połączyć; słowem, miedzy rozumem a materyą istnieje przepaść. Powiada także Anaxagoras, że Rozum z własnćj woli świąt urządził i uporządkował. Skoro zatem mowa o Rozumie, który działa, nie możemy go sobie inaczćj wyobrazić, jak w formie osobistej, a twierdzenie Hegla, jakoby przyjmował Rozum ogólny, nieosobisty, nie zgadza się z faktem, że filozof Rozumowi przypisuje wyraźnie wolną wolę, świadomość i wszechpotęgę. Wszystkie te przymioty przebywają tylko w my-ślącćj osobie. Olbrzymie prawa i wspaniała postać świata, zanim powstały, musiały przebywać w jakimś rozumie, a jeżeli ten następnie postanowił je urzeczywistnić, nie można takiego rozumu uważać za coś innego, jak osobę.

Lewes²) przeciwnie utrzymuje, że Anaxagoras nie uważał Rozumu za jakieś Bóstwo, lecz poprostu za abstrakcyą, wyrażającą pierwiastek życia, który przebywa w zwierzętach i roślinach. Grotę zaś twierdzi³), że Anaxagoras pojmował Rozum jako jeden z licz-

^J) Gesch. der Philos. Tom I. str. 356: Das voi'ę isi also nicht ein denketides Wcsen draussen, das die Welt cingerichtet; ein denketides, sogenanłes lVesen ist kein Gedanke tnehr, ist ein Subjekt.

²)    Gesch. der Philos. Tom L str. 193.

³)    Plato and the other companions of Socrates. Tom 1. str 58. (3-e wydanie).

Tamże, w przyp. do słów Anax.: iati yn(j lenTÓzctTop Te 7iavrotv    robi

uwagę, »to nie znaczy, że vovę jest bez rozciągłości lub niemateryalny, lecz że cieńszy i delikatniejszy nawet od ognia lub powietrza*. Podobnież Windelband (str. 165): »duch Anaxagorasa jest substancyą cielesną, ale zupełnie wyjątkową; jest najlżejszą, najruchliwszą, jedyną, która sama się porusza; wyobraża w makrokostnie, jak w mikrokosmie logiczność; ma wszystkie funkcye ognia herakl itowego*. Nierównie lepićj Baeumker: »Nie można dobitnićj zatwierdzić różnicy między duchem a materyą. Oczywiście nie posiada jeszcze Anax. wyrazów stosownych, utworzo nych w czasie późniejszym na oznaczenie istoty uiemateryalnćj ducha. Nazywa go najdelikatniejszą i najczystszą (żf7rTÓT«ToV Ti xnl /.aO-aę iÓt<xtov) z wszystkich rzeczy, bo nie zna nic wyborniejszego od owych określeń. Może być, że owe nazwy nie ukrywają swego pochodzenia z intuicyi zmysłowćj; kto jednak dla tego Rozum Anax. tłumaczy jako substancyą materyalną, podobną do innych, tylko delikatniejszą, ten

http://rcin.org.pl