page0459

POGRANICZE WSCHODNIE

2.    od połowy XIV do końca XVIII w. — okres, w którym panuje odwrotna tendencja: Polacy zajmują znaczne tereny na wschodzie, podporządkowują je politycznie i związują gospodarczo z Polską. Ma miejsce (w różnym nasileniu w różnych okresach) kolonizaq'a polska w miastach, zaś od XVII w. — także na wsi. Od XIV w. otwierają się jednocześnie możliwości osadnicze w południowej Polsce dla przybyszów ze wschodu, głównie pasterzy zasiedlających tereny słabo lub w ogóle nie zamieszkane (tzw. kolonizacja wołoska w Karpatach). Pojawia się wówczas klin ukraiński (z elementami rumuńskimi) między Polakami a Słowakami. W omawianym okresie zachodzą ważne przemiany w społeczeństwie ukraińskim i białoruskim, którego elity ulegają polonizacji;

3.    od końca XVIII w. do końca I wojny światowej — okres zaborów. Zmieniają się granice polityczne, a zarazem ośrodki władzy i centra, ku którym ciążą podzielone ziemie: dla południa ważne stają się kontakty z Austrią i Węgrami, dla północy — z Rosją. Ziemie północne po Wołyń ulegają rusyfikacyjnym zabiegom Moskwy, z kolei na dawne polskie kresy południowe napływa nowa fala kolonizacyjna, niemiecka i czeska. Trzeba podkreślić, że o ile pod zaborem rosyjskim po powstaniu styczniowym zmieniono nawet język administracji na rosyjski, o tyle w zaborze austriackim w aktach o mniejszej randze panował powszechnie język polski;

4.    okres międzywojenny — koniec 1 wojny światowej przynosi nowe granice, nowe państwa, inne pogranicza. Tereny dzisiejszej zachodniej Białorusi i zachodniej Ukrainy wchodzą w skład odrodzonego państwa polskiego. Na kresach pojawia się nowa kolonizacja polska, złożona głównie z byłych legionistów i ich rodzin. Jednocześnie zachodzą poważne zmiany w sytuacji Polaków na terenach zajętych przez ZSRR, ponieważ od początku lat 30. (po krótkim okresie rozwoju szkolnictwa polskiego) dochodzi do masowych prześladowań: wywózek, osadzania w więzieniach, a nawet rozstrzeliwań; po 1939 r. zjawiska te przenoszą się na ziemie II Rzeczypospolitej. W obawie przed prześladowaniami znaczna część ludności mówiąca po polsku zastępuje swój język ojczysty białoruskim, ukraińskim lub rosyjskim;

5.    okres po II wojnie światowej, zaznaczający się nowym układem granic i wpływów politycznych. Dawne polskie pogranicza wschodnie wchodzą w skład republik narodowych: ukraińskiej i białoruskiej, w ramach ZSRR. Następuje masowa repatriacja ocalałej ludności polskiej oraz pewnej części ludności ukraińskiej. Dawne polskie pogranicza wschodnie przestają realnie istnieć, ulegają jednak petryfikacji i swoistej mitologizacji w świadomości Polaków. W okresie tym niektóre funkcjonujące dawniej

455