page0486

PROBLEMY POPRAWNOŚCI NAZW. POLITYKA NAZEWNICZA

przyczyniły się różnego rodzaju publikacje: opisy podróży, herbarze, słowniki, mapy itp. Walor normatywny miały także dokumenty powstające w kancelariach królewskich, książęcych, kościelnych, miejskich itd.

NAZWISKA

Nazwisko jako kategoria onomastyczna jest zjawiskiem późnym, jednakże już w XVI w. przynajmniej część społeczeństwa używała nazwisk w funkcji zbliżonej do dzisiejszej, to znaczy jako określeń niezmiennych i dziedzicznych. Nazwiska szlacheckie i związane z nimi herby zaczęto opisywać stosunkowo wcześnie (J. Długosz), a później kodyfikować w herbarzach (B. Paprocki, K. Niesiecki, A. Boniecki).

Wśród niższych warstw społecznych nazwisko pojawiło się później, w niektórych przypadkach dopiero w XIX w., w związku z działaniami administracyjnymi władz (regularne prowadzenie ewidencji ludności w księgach kościelnych, obowiązek posiadania nazwiska, nadanie nazwisk Żydom). Ta klasa nazw osobowych nadal nie była obligatoryjnie związana z cechą niezmienności. Dopiero wiek XX, wprowadzając systemy społeczne oparte na szerokim uczestnictwie obywateli w życiu publicznym w ramach państwa, narzucił konieczność posiadania przez każdą jednostkę jednoznacznej identyfikacji, tzn. imienia i nazwiska.

Wraz z obowiązkiem posiadania nazwiska pojawiła się także potrzeba jego ochrony prawnej. Już wcześniej zresztą wśród szlachty istniały tendencje do ochrony nazwiska rodowego jako pewnego rodzaju dobra.

Dziś kwestie związane z wyborem, nadaniem czy zmianą nazwiska reguluje prawo o aktach stanu cywilnego z 8 VI 1955 i Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1 II 1965, nr 9, poz. 59 — ustawa z 25 II 1964, uzup. w Dz. U. z 1975 r., nr 45, poz. 234, i z 1986 r., nr 36, poz. 180, a także z 1990 r., nr 34, poz. 198 — ustawa z 17 V 1990 o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy i organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw). Odpowiednie przepisy znajdują się też w Kodeksie cywilnym z 1964 r., w Ustawie o zmianie imion i nazwisk z 1963 r. (Dz. U. 1963, nr 59, poz. 328; w związku z przejściem kompetencji — zob. wyżej Dz. U. z 1990 r., nr 34, poz. 198, art. 6, p. 4).

Większość Polaków nazwiska dziedziczy, jednak są przypadki odrzucenia tradycji rodzinnej i prawnej zmiany nazwiska z powodów społecznych, np. nazwisk uważanych za śmieszne lub pejoratywne (zwykle

482