page0565

557

Skrytokwiatowe

mocą których rozmnażanie sie tych roślin odbywa. Stosownie do wewnętrznej budowy roślin skrytokwiatowych, podzielić je można na dwa wielkie działy, to jest na takie, które sie składają z samych tylko delikatnych pęcherzyków mikroskopowej wielkości, czyli tak zwanych komórek (cellulae), i na inne złożone z komórek i naczyń (rasa), czyli owych długich jakby rureczek, jakie znów we wszystkich roślinach jawnokwiatowych (ob.) zawsze są obecne. Do roślin skryiokwiatowych komórkowych (Cryptogamae cellulares) zaliczają się wszelkie pierwotne i najprostsze twory roślinne, do których należą tak zwane wodorosty (Afgae ob.), grzyby (Fungi) i porosty (&chenes)\ rośliny zaś skrytokwia-towe naczyniowe (Cryptogamae imsculares) są te, co są wyższego już ustroju, to jest: mchy (Muęęi ob,j, wątrobowce (Hepaticae), skrzypy (Eąulsetae), paprocie (Filices) i widłaki (Lycopcdhi). Nadto skrytokwiatowe komórkowe mo-żnaby jeszcze nazwać roślinami bezosiowemi (Thalłophyta), jako nie mające ściślej oznaczonego kształtu i rozrastające się wielorako tak, że trudno tu środek, czyli oś rośliny wyznaczyć. Skrytokwiatowe znów naczyniowe nazywają także listowiowemi (Cryptogamae foliosae), bo są już opatrzone wyraźnym korzonkiem, łodyżką i liśćmi zielonemi. Rośliny skrytopłciowe rozradzają się, jakeśmy powyżej wspomieli, zapomocą zarodników (sporae). Zarodniki te są zazwyczaj bardzo drobne i jak jaki pył delikatne, rozsiewające się z wielką łatwością wszędzie, gdzie tylko powietrze ma przystęp. A ponieważ często nawet w nim się unoszą i niekiedy w takich miejscach wschodzą, gdzieby się ich najmniej spodziewać było można, ztąd przeto urosło mniemanie, że rośliny najniższych organizmów, mogą same przez się powstawać (generatio aequiwca). Ale jeszcze dziwniejszą rzecz przedstawiają zarodniki roślin skryto-kwiatowycb w wodzie rosnących, czyli tak zwane wodorosty. Posiadają one zarodniki opatrzone ruchomemi rzęskami, tak że zarodnik wolno w wodzie pływając, odbywa przytem ruchy wirowe, podobne do ruchu wymoczków i przez to długo zarodniki wodorostów za wymoczki uważano. Zarodniki powstają w osobnych do tego przeznaczonych komórkach, które komórkami zarodnikowe-mi albo otoczkami (sporangia) się zowią. Otoczki znów znajdują się w pewnych miejscach na roślinie skrytokwiatowej poskupiane i to w taki sposób, że w każdej niemal rodzinie tej gromady roślin inaczej są ułożone. W wodorostach n. p., są tu i owdzie rozrzucone, w porostach tworzą po końcach listowia czareczkowate zagłębienia czyli tak zwaną plechę (thallus), w grzybach tkwią zazwyczaj w ich treści wewnętrznej, w mchach i wątrobowcach przedstawiają puszeczkę (pyooidmm, theca), w paprociach tworzą kupki (sorf) na spodniej powierzchni liści, a w skrzypach i widłakach skupiają się w kłosy (spicae). Prócz tego znajdują się tu jeszcze tak zwane płodniczki (antheridia), twory komórko watę, płyn upładniający i włókienka żyjątkowe czyli nasienne (fila foecundanlia) zawierające. Płodniczki te, sąto drobne ciałka jajowate albo trzoneozkowate, często w ,ednym końcu zgrubiałe i śrubowato skręcone. W wodzie poruszają się one nadzwyczaj szybko, jakby zarodników szukały, do których nakoniec wcisnąwszy sio zapładniają je, podobnie jak pęcherzyk pyłkowy roślin jawnopłeiowych czyli jawnokwiatowych, kiedy padnie na znamię słupka i zetknie sie z zalążkami 'orula) w zawiązku (ovarmm). Użytki z roślin skrytopłciowych czyli skrytokwiatowych są bardzo rozmaite. Niektóre wodorosty, raczej morzorosty, służą ludom pomorskim na pokarm, wiele z nich na nawóz do uprawy roli. spalone zaś dają dużo popiołu, który kelp i varech nazywają a z niego sodę i jod otrzymują. Z po-ostów znów przyrządzają piękne barwiki, do barwienia bawełny, wełny lub jedwabiu używane, a tak zwa-