page0038

28

biera ruch. Zredukowano więc wszystkie własności materyi do ruchu i mimo przeciwnych pozo rów, na jakie ukazują nam nasze zmysły, przyjęto, że najróżnorodniejsze zjawiska odbywają się przez przemieszczanie cząstek materyi. Dźwięk, światło, ciepło, elektryczność i nawet pobudzenie nerwowe byłyby wynikiem drgań, różniących się tylko kierunkami swymi i okresami; cała przyroda objaśniłaby się jak zagadnienie geometry i żywej. Ta teorja, która okazała się bardzo płodną w objaśnieniu najdelikatniejszych zjawisk dźwięku i światła, tak silnie podziałała na umysły, iż wręcz oświadczano, że jedynie objaśnienie zjawisk prawami mechaniki jest objaśnieniem naukowem. Niedawno jeszcze zwalczanie takich idei wydawało się herezyą.

W ostatnich czasach zaszedł zwrot w opinii. Przeciw fizykom podnieśli się matematycy, i stając na gruncie nauki, wykazali, że wynalezione mechanizmy mają mnóstwo błędów: naprzód w każdym poszczególnym przypadku są tak skomplikowane, że rzecz tłomaczona jest daleko prostsza od mającej ją tłomaczyć. Następnie brak im jedności, trzeba wymyślać mechanizmy specyalne, zastosowane do każdego szczegółu zjawiska. Wreszcie argument najważniejszy ze wszystkich: wszystkie prawa doświadczalne dają się tłomaczyć mechanicznie, niema spostrzeżenia, któreby mogło wykazać mylność objaśnienia mechanicznego; jest to dowód, że ten rodzaj objaśnienia nie ma żadnego sensu.

Nasz sposób zwalczania mechanizm u wyjdzie z zu-

http://rcin.org.pl