tpn 1 22489001

ludomir saimcki: hydrografia ziem polskich 273

gryzł na wskróś góry pod Ragnetą. Dopiero wskutek tego ścięcia rozpoczęła się erozya w biegu średnim Niemna i budowanie delty u jego nowego ujścia. W dolnym biegu rzeka dzieli się podobnie jak Wisła na dwa główne ramiona: Ruszę i Gilię, a Rusza rozwidla się znów na Athmath i Skirwith. Inne ramiona zanikły wskutek re-gulacyi, która ustaliła szerokość głównego koryta na 170—210 m i jego głębokość na 2‘40 m. Ważną ze względu na odpływ wód właściwością dolnego Niemna jest wreszcie, że prawoboczne jego dopływy, wcale znaczne (Wilia, Niewiaża [5780 km²], Dubisa [2480 km²] i Jura [4109 km²]) uchodzą do Niemna poniekąd wachlarzowato. Dlatego wodostany rosną tu często bardzo znacznie (Tylża 7—8 m).

§ 37. Dźwina. Dźwina jest graniczną rzeką ziem polskich ku północnemu-wschodowi; mimo znacznej długości 1757 km) ma dorzecze nie bardzo wielkie (85000 km²) z powodu niewielkiej jego szerokości. Jej źródła znajdują się na wyżynie Wałdajskiej, skąd płynie w odróżnieniu od innych rzek zlewiska bałtyckiego ku zachodowi. Z powodu małego spadku (0^-38°/₀₀) ogromne obszary dorzecza Dźwiny zajmują moczary, niziny rzeczne, ślady dawnych koryt i t. d. Mimo to znajdują się także tu progi w łożysku rzeki. U ujścia dzieli się Dźwina na kilka ramion uchodzących z osobna do zatoki Ryskiej. Tu z niemi się łączą Aa kurlandzka i dawniej też inflancka, biegi ich doznały jednak z powodu wędrówek wydm silnych zboczeń.

§ 38. Pomniejsze rzeki bałtyckie. Oprócz omówionych głównych rzek uchodzą inne pomniejsze samodzielnie do morza, jak Reda, Prośnica (Persante) luc Liw (Łeba) na Pomorzu, Pasłęka (Pas-sarge) w Prusiech i t. d. Między Niemnem i Dźwiną są większe, jak Windawa i kurlandzka Aa.

§ 39. Transport rzeczny i denudacja w Polsce. W szystkie nasze rzeki pracują nad obniżeniem powierzchni ziem polskich: rozmiary tego obniżenia trudno ocenić nawet w przybliżeniu. W dorzeczu Wisły stwierdzono, że Wisła unosi materyał równający się przeciętnie OT73°/₀₀ ciężaru wody (podczas powodzi 14—17°/_o0). Górski bieg Wisły tylko mało na tę liczbę wpływa, bo materyał z gór wyniesiony już w podgórzu Małopolskiem przeważnie się osadza. Jeżeli przyjmiemy liczbę OT75°/₀₀ za wspólną podstawę dla dorzecza Odry, Wisły i Niemna, które unoszą, jak zobaczymy poniżej (§ 47), rocznie 66 3 km³ wody do Bałtyku, — to cały przez te dorzecza z Polski wyniesiony stały materyał wynosiłby 116,025.000 q. Ten ciężar odpowiada — P^rzy ciężarze gatunkowym materyału P5 — 7,735.000 m³; a ta ilość rozmieszczona na dorzecze Odry, Wisły i Niemna, obejmujące 414.713 km², odpowiada wysokości spłukanej warstwy 001867 mm rocznie, czyli 1 m w 56000 latach. Odpowia-

„Encyklopedya polska I.    18