klsti570

600

i. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

Węgrowem. Wreszcie według A. Fischera i gdzieś na Kujawach ma jakoby występować pod nazwą klon ki jakaś kijanka, która ma się podobno „łączyć" z mieczykowatą (ob. Fischer, Lud'Polski, str. 83). Ostatnia wiadomość wymaga, rzecz prosta, dokładnego sprawdzenia.

612. Pod względem typologicznym kijanka łopatkowata¹ jest formą wyższą od kijanek ciężkich. Nadaje się bowiem do dwojakiego używania: napłask i kantem; przytem napłask pracować mogą obie jej powierzchnie, górna i dolna; dalej kijanka ta, jako naogół dość lekka, może być z powodzeniem używana do prania bielizny delikatniejszej, właściwej w obrębie Słowiańszczyzny przedewszystkiem okolicom o wyższej kulturze etc. Typologiczna wyższość łopatkowatej kijanki w związku z jej dalekim zasięgiem w kierunku Europy zachodniej wskazuje, iż mogła ona przybyć na nasze terytorja z zachodu, podobnie jak naprzykład brona jarzomkowa (§ 193), kapicowe wiązanie cepów (§ 208) i niektóre inne wytwory. Zasiąg jej, posuwając się zapewne środkiem Europy ku wschodowi, rozdarł na dwie połowy zwarty dawniej zasiąg kijanek ciężkich. W świetle tej wskazówki kijanki ciężkie byłyby typem odwiecznym, właściwym środkowej Europie oddawna. O ile mogę wnosić z bardzo niedokładnego rysunku, wręczonego mi za łaskawem pośrednictwem prof. St. Biedrzyckiego, ciężki typ znany jest i gdzieś w Anatolji w postaci, zbliżonej do odmian bośniackich (porówn. fig. 499, p). Jednak p. B. Żyranik, który spędził dłuższy czas w różnych okolicach Anatolji, zbierając tam materjał etnograficzny, poinformował mię, że kijanek nigdzie nie widział. Na jego w tym względzie zapytania odpowiadali mu Turcy, że u nich pierze się rę-

Nadzwyczajnie zajmująco i dość zagadkowo przedstawiają się w tym związku kijanki, używane na Wielkorusi. Poczęści są to formy wydłużone, płaska we, o przekroju trójkątnym, nieco zbliżone do dal-matyńskich, a wykazujące z drugiej strony niewątpliwy i zupełnie bliski związek genetyczny z niektóremi kijankami finlandzkiemu Na zachodniej Wielkorusi jednak oraz na północno-wschodniej Białorusi (a więc na wschód od zasięgu ciężkich garbatych i innych kijanek łotewskich i białoruskich!) widzimy — całkiem niespodzianie narzędzia niemal typowo łopatkowate. Właściwie tern tylko różnią się one od zachodnich, że została do nich zastosowana koncej)cja mniej lub więcej łódkowatego wygięcia (fig. 499, 5 i 13, a może i u; ostatni rysunek sporządzono według bardzo zużytego okazu). Wygięcie takie chroni palce, trzymające rękojeść, od obijania o przedmiot, na którym leży bielizna, i jest szeroko rozpowszechnione w północno-wschodniej

1

W r. 1925 porównałem w „Ziemi" (t. 10, str. 43) kijankę łopatkowatą europejską (a zwłaszcza czeską) do wschodnio-azjatyckich, używanych przez Ajnów. Ostatnie wziąłem z rosyjskiego tłumaczenia Ratzla „Yólkerkunde" (Narodovedenfe, t. II, r. 1901, str. 736;, gdzie je wyraźnie podano jako valki dla belja. Cytując w „Ziemi" niemiecki oryginał, sprawdziłem tylko rysunek; zbyt zaś późno zauważyłem, że ten rysunek autor inaczej objaśnia, niż tłumacz: chodzi nie o kijanki, lecz o narzędzia tkackie.