klszesz094

833

ROZDZIAŁ 14. PLA8TYKA

Przy tym wszystkim ogromna większość ludowych motywów zdobniczych, zupełnie podobnie jak motywów składających się na ludową wiedzę, wierzenia i literaturę, są to także pod względem proweniencji etnicznej oraz chronologicznej wątki wędrowne najprzeróżniejszego pochodzenia i wieku. A więc i przesąd o jakiejś ścisłej przynależności, dajmy na to, „małoruskiej", „polskiej" czy np. „chorwackiej" itp., winien być raz na zawsze — w stosunku do większości wątków — usunięty. Nawet główne wytyczne co do kojarzenia poszczególnych motywów oraz schematy rozczłonkowywania zdobionej powierzchni nie są nigdzie wśród ludów słowiańskich przynależnością jakiejś jednej grupy etnicznej, lecz ogarniają sobą różne rozległe przestrzenie Słowiańszczyzny czy Europy, a w niektórych wypadkach w ogóle Eurazji i Afryki (np. gdy chodzi o zdobienie prostokątnych płaszczyzn rytem kreskowym). Powyższego nie należy rozumieć w ten sposób, jakoby cała Słowiańszczyzna albo i sąsiadujące z nią kraje były zupełnie jednostajne pod względem sztuki. Bynajmniej! Jeśli stwierdzamy wędrowność wątków, nie mówimy przecież nic

0    tym, by wszędzie zespoły ich były jednakie; jeśli mówimy o wielkich zasięgach głównych wytycznych co do kojarzenia zdobin oraz rozczłonkowywania zdobionych powierzchni, ani myślimy twierdzić, by owe wytyczne wyczerpywały wszystek zakres kompozycji (ob. dalej np. § 658).

649. Po tych uwagach wstępnych możemy przejść do porównawczego zapoznania się z ważniejszymi motywami zdobniczymi Słowian oraz — w miarę potrzeby — z układami stosowanymi przy używaniu tych motywów. Więc naprzód w zakresie plastyki w najściślejszym znaczeniu słowa, tj. w zakresie formowania kształtów z podatnej masy, stwierdzamy, że u Słowian znajduje ona najwydatniejsze zastosowanie przy zdobieniu obrzędowego ciasta. Zdobienie takie jest przy tym najbardziej rozwinięte u Słowian południowych, a zwłaszcza u Bułgarów; nieco mniej obficie występuje na Małorusi; jeszcze skąpiej na pozostałych ziemiach słowiańskich. Wśród motywów używanych w tym dziale sztuki spotykamy mnóstwo kosmopolitycznych, stosowanych u nas i gdzie indziej w najprzeróżniejszych technikach jako to w rycie, stemplarstwie, tatuowaniu, pisan-karskim batiku, a po części nawet w filigranie, przyszywankach, hafcie

1    kilimiarstwie.

Na Bałkanach w wielu wypadkach zachowała się tzw. symbolika podobnych motywów, a w związku z nią przypisywanie im głębszych (magicznych) wartości, o czym jednak będzie mowa na innym miejscu (ob. rozdz. 20). Niektóre bułgarskie nalepki (jak np. fig. 53'. i) posiadają kształt mniej lub więcej antropomorficzny i w zgodzie z¹ tym noszą takie nazwy jak np. kukła tj. 'lalka’, albo wprost

K. Moszyński: Kultnra ludowa Słowian, cz. li.    53