klszesz164

930	K. MOSZYŃSKI; KULTURA LUDOWA SŁOWIAN
M	Opisywane tu naszyjniki siatkowe mogą być bez-taśmowe' lub taśmowe (fig. 2011—4). W jednym i w drugim wypadku ozdoby te powstają z drobnych perełek szklanych, nanizanych na włosie czy nitki w ten sposób, że tworzą misterną siatkę różnobarwnych i bardzo nieraz pięknych, czysto geometrycznych² wzorów,
H	ale siatka ta może się obchodzić bez wszelkiej podkładki, albo też może być do takiej taśmy-podkładki przyszyta. Niektóre naszyjniki paciorkowe na podkładce bywają sporządzane nie tylko z różnobarwnych perełek, lecz do owych perełek dodaje się jeszcze w charakterze uzupełnień cekiny, przyszyte do podkładki osobnym ściegiem.
Fig. 156. Król wężów. Rysunek odręczny polskiego górala Józ. Sidziny w wieku 1.66 ^Ł *.	683. Wśród podobnych ozdób napotkać można niekiedy zupełnie niezwykłe arcydzieła zdobniczego kunsztu, zasługujące na największy podziw. Dla zilustrowania tego ważnego tu dla nas faktu podam opis jednego z nich. W zbiorach Muzeum Etnograficznego w Wilnie znajduje się naszyjnik już dziś

¹ Ob. np. S. Makovskij, Narodnoje iskusstvo prikarpatskoj Rusi, r. 1925, s. 121, fig. 69 a-e.

* W ostatnich czasach pojawiają się już i geometryzowane kwiaty.

* Rysunek wyobraża głowę z koroną i część szyi króla wężów (gadzi król albo złotogłowiec), widzianego przez Sidzinę w jaskini Malinowie, gdy miał lat 43; całkowita długość węża miała wynosić 4 m, grubość ok. ^ł/₃ m. Kliszę sporządzono jak dla fig. 155. Brenna (Bukowy Gron) Śląsk Ciesz. Data rysunku 25 IX 33; własność p. M. Gładysza.

⁴ Jako ilustrację do zagadnień poruszonych na s. 875 podaję tu jeszcze następującą rycinę, dotyczącą zresztą krajów pozasłowiańskich:

nie wyrabianego starszego typu, z paciorków nanizanych na włosie i naszytych na czerwoną taśmę, zakupiony przez mego ucznia na Podolu we wsi Olchowcu nad Dniestrem. Podkładka jest szeroka zaledwie 2,4 cm, i na tej szerokości rozwija się misterny deseń z paciorków wielkości ziarnek maku oraz z cekinów. Paciorki są co do kształtu i rozmiarów jednakowe i tworzą zupełnie jednostajną gęstą ukośną siatkę, ale dzięki bardzo skomplikowanemu i precyzyjnemu a zarazem dyskretnemu geometrycznemu rozkładowi ich barw: ciemno-brunatno-

Fig. 158. Deformowanie motywów: floryzacja dwugłowego orła na haftach z ręczników ukraińskich (Sylivka pow. Chorol, Połtawszczyzna). Wg J. Pavłovića, Materijały do etnologii i antropologii t. 21/22, r. 1929, s. 114 fig. 5, 8, i 9.

czerwonej (prawie czarnej; te perły dominują tworząc tło deseniu), szmaragdowej, rubinowej, mleczno-różowawo-liliowej, mleczno-żółtawej, białej i przejrzystej¹, oraz dzięki mistrzowskiemu zastosowaniu cekinów tworzy się z tego prawdziwe dzieło sztuki w najwyższym stylu. Bardzo żałuję, że nie mogę tu dać dobrej barwnej reprodukcji tego pięknego przedmiotu. Nie na wiele by się ona co prawda zdała: aby na rycinie dokładnie zilustrować cały kunszt i piękno opisywanego naszyjnika, trzeba by go podać w parokrotnym barwnym powiększeniu. Bez przesady bowiem pod względem misterności drobnego układu zbliża się on do tych arcydzieł przyrody, co, jak niektóre wzorzyste desenie różnobarwnego pigmentu na ciele małych owadów, muszą być oglądane pod lupą. Ani jeden paciorek w tym majstersztyku techniki ręcznej nie jest rzucony bezmyślnie; miejsce każdego jest dokładnie obliczone. Z matematyczną ścisłością równo co 6 cm powtarzają się na przy-

Oczywiście napomknienie o barwie przejrzystej jest nieścisłe; chodzi o paciorki przezroczyste.