klszesz171

944 C. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

Fig. 172. Drzwi chaty kurpiowskiej. — A. Chętnik, Chata kurpiowska, r. 1915, s. 75 fig. 131.

przymocowywane do uszu, lecz do włosów lub do części nagłownego stroju i połączone parami za pomocą łańcuszka, przebiegającego w tyle głowy. Zna tego rodzaju „kolczyki" zwłaszcza z zachodniej Bułgarii, z południowej części Bałkańskiego Półwyspu oraz z północnej Afryki. Typ ten z jednej strony krewni się z opisanymi wyżej współczesnymi kolczykami ber-tramowatymi, scharakteryzowanymi przez kolistą tarczkę opromienioną ziarnkami, z drugiej zaś — z wczesnohistorycznymi kolczykami pół-księżycowatymi, używanymi przez dawnych Słowian alpejskich i zachodnich¹ a wywodzonymi z Bizancjum.

Wieśniaczki zachodnio-słowiańskie, co najmniej polskie, kolczyków nie noszą (jak i część zachodnich Małorusinek). Wynika to przynajmniej z dość obfitych ilustracji, którymi rozporządzam. Natomiast nie tylko na południu i wschodzie, lecz poniekąd i na zachodzie Słowiańszczyzny nie pogardzała kolczykami płeć męska. Mamy więc np. wiadomość z początku w. XIX, wedle której ówcześni górale tatrzańscy nosili w uszach cały „pęk różnych śkieł łyszczących"^{2 3}, a drobne, mniej lub więcej gwiazdkowate zdobinki w kształcie guziczków, wpinanych w ucho i zakręcanych po drugiej jego stronie na muterkę, znane były mieszkańcom przedmieść krakowskich do ostatnich czasów; używano ich co prawda nie w charakterze ozdób, lecz po-dobnoć wyłącznie ze względów na przypisywane im właściwości medyczno-magiezne.

Aby skończyć z przystrajaniem głowy, należałoby jeszcze wymienić ozdobne szpile do włosów. Bardzo nieraz kunsztowne metalowe ozdoby tego rodzaju spotyka się, o ile wiem, głównie na Bałkanach (fig. 2041 i 3), aczkolwiek i gdzie indziej u Słowian są lub były noszone. Wcale piękne mosiężne wzgl. brązowe szpile z Czech podają V. Havelkova w artykule Nókterć sperky naśe lidovó^s oraz H. Bossert w albumowym wydawnictwie Volkskunst in Europa⁴.

U Havelkovej znajdujemy prócz tego zajmującą szpilę czeską, sporządzoną z posrebrzanego drutu miedzianego, z takiegoż cieńszego druciku oraz paciorków i cekinów (fig. 211). Nadzwyczajnie oryginalna i piękna jest metalowa szpila do włosów w kształcie fantastycznego, nieco zgeometryzowanego ptaka, obwieszonego spodem łańcuszkami z paciorkami na końcach, zreprodukowana przez M. I-Iaber-landta i oznaczona u niego jako pochodząca z Rosji⁴; nie wiadomo jednakowoż, czy jest to ozdoba ludowa z Wielkorusi; że jednak i w tym ostatnim kraju były w użyciu po wsiach ozdobne szpile do włosów, tego dowodzą choćby odnośne kościane wyroby północno-wielkoruskie^{5 6}. Dziewczęta wielkoruskie przypinały sobie podobnymi szpilami włosy; w Czechach między innymi noszono je (łukowato wygięte) pod czepcem; na Bałkanach wbijano kilka takich ozdób we włosy nad ciemieniem, tworząc z nich rodzaj wieńca, albo też przypinano nimi zasłonę lub czapeczkę.

Dodajmy całkiem nawiasowo, że w okresie żelaza występują na ziemiach zachodniej Słowiańszczyzny charakterystyczne brązowe szpile nieznanego bliżej użytku. Mają one główkę płaską, sporządzoną z drutu zwiniętego w dwie lub więcej spirali*. Otóż podobnej szpili używają dzisiejsi Bojkowie jako... przetyczki do fajki⁷. Zapewne mamy tu przed sobą jeden z licznych przykładów tzw. konwergencji, mimo to jednak rzecz warta jest może bliższego zbadania.

688. Znacznie mniej urozmaicone od szpil i kolczyków są ludowe pierścienie. Po odrzuceniu form na pewno przejętych przez lud w zupełnie niedawnych czasach od warstw wyższych a sporządzanych po ostatnie dnie przez złotników miejskich niewiele znam materiału, który by tu zasługiwał na bliższe poznanie. Pierścionki czy-

Ob. zwłaszcza ib. s. 193 fig. 881-3 (zaś u E. Petevoj: fig. 41 na str. 73 w 6 tomie INEMS).

Szczegół ten cytuję w tej chwili z drugiej ręki (za T. Sewerynem).

NSbĆ t. 6, r. 1900, s. 47. ⁴ Tabl. 103, fig. 1 i 8.

Vólkersehmuck tabl. 94 fig. 9.

A. Nekrasov, Russkoje narodnoje iskusstvo, s. 65 fig. 38 oraz s. 94—95, tekst.

J. Kostrzewski, Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, r. 1923, s. 107 fig. 366 i 370; Ausstellung im Kaiser Friedrich-Museum. Yor- und friihgeschichtliche Altertiimer aus dem Gebiet der Provinz Posen. Nachtrag r. 1909, tabl. 20 nr 2425

u Kostrzewskiego fig. 366).

ZfóY t. 11, r. 1905, tabl. 5 rys. a.