SDC11018

Ćwiczenie 11

l. Tekst:

Supr. 12$ 15. MG 6txt AM TM pGKAT? BI (=12, czyt AtBA NA AGCATG) nOjJtBAT TO K&KO EG? MOIĆrO nOBEAtNMHA TpH NA AGCATG ICCtf ńoilBAAb. Zogr.Mt

(jo) (t\Wi bo bamę. ■Ekó Aurre ng h^b^agti npABiAA bauja n&ye kenwuenhi H (|>ApHCeil N€ MMATCjłbHHOl BE UpĆO NEC KOG. M ar. ]. XI:(21) p6 H€ >M6 MApt) ke MĆby. Pm Aurre BucbAe eeiAI. ng BM BpATpt moh oyMpEAE. Zogr. Mt*

(33) OTb nAOAA 60 ApbBO no^ft^NO^BJKAGTb; por. Zogr.Łk.Vl:(4<t) BbCfeKO oyEO ApT

orb nAOAA ceoero no^NAerb ca.

2.    Objaśnić formy perfectum i plusquamperfectum.

Przykłady:

jesi posiwdb (Supr. 125, 15) — perf.; błji reki* (jw.) — pluśąuamperf.; poda( inne formy osób, rodzajów i liczb tych czasów, np. jesi pozwala lub pozwala jesi, jeste pozwali lub pozwali jeste, bi-_tfł rekla lub Tekla bejt, błjomt rekli lub rekli bejom ftp.; opisać zasadę tworzenia tych czasów.

3.    Scharakteryzować futurum proste i futurum złożone; objaśnić przykłady występujące w tekście:

izbądeti, a ściślej ne izbądeti (Zogr. Mt. V, 20) ‘nie będzie obfitować’ od czasownika izbyti, izbądą, izbądeii itd.;

ne imate tudti (zam. nniti, tekst jw.) 'nie wejdziecie’; podać inne formy, np. imann nniti ‘wejdę’ itp.

4.    Odmienić futurum od byti, tj. będę, bądeśi itd.

5.    Objaśnić formy trybu warunkowego (conditionalu):

alit bi stde byli, ne bi bratn mojt umnh (Mar. J. XI, 21), por. obocznie użytą formę by zam. bi (zob. § 25, d, 2).

6.    Według wzoru przy*"-'onego wyżej zdania utworzyć inne zdanie z użyciem trybu warunkowego, np. pi. tłumaczyć: jeżeli bym wiedział (wiedziała), powiedział (da)-bym ci o tym itp.

7.    Objaśnić formy passivum i czas, w którym ono jest użyte:

poznano będeti obok poznajetb tę (Zogr. Mt. XII, 33 i Łk. VI, 44).

8.    Porównać objaśniane formy opisowe w języku scs. z paralelnymi formami w języku polskim i rosyjskim.

9.    Objaśnić inne wybrane zjawiska z zakresu fleksji i składni.

Przykłady:

W zdaniu z Zogr. Mt. V, 20 zaświadczona jest konstrukcja izbyti pace 4- G, której w języku polskim odpowiada konstrukcja obfitować bardziej, więcej-fod z G lub mi z G: aite ne izbądett pramda vaia paie kbniźhnikt i farisei (tu elipsa G pravbdy: pałę prac idy ktraźnakt i farisei) ‘jeżeli sprawiedliwość wasza nie będzie obfitował* (obfitować) więcej (bardziej) od (niż) uczonych w piśmie i faryzeuszów (więcej od sprawiedliwości uczonych i faryzeuszów, więcej niż sprawiedliwość uczonych i f*' ryzeuazów)’.

Z dwu zdań Supr. 125, 15 pierwsze jest zdaniem pytajnym retorycznym, na co wskazuje partykuła li, drugie natomiast — zdaniem pytajnym wprost z przysłówkiem pytajnym kako.

W tym samym tekście Supr. warto zwrócić uwagę na liczebniki. Raz autor użył skrótu liteiowego vi na oznaczenie cyfry 12, co w pełnym brzmieniu należy przepisać jako diva na desęte, w drugim natomiast wypadku wyraził liczbę słowami: tri na desęte (por. § 17, a, 3).

KONWERSATORIUM XII

§ 26. Czasowniki nieregularne i supletywne

O wypadkach nieregularności w odmianie czasowników oraz tworzeniu od nich pewnych form (głównie imiesłowów, aoiystu, imperfektu) mówiliśmy częściowo w poprzednich rozdziałach i podrozdziałach podręcznika oraz w odnośnych ćwiczeniach (por. ćw. 8 i 11). Tutaj zbierzemy razem całą grupę czasowników nieregularnych i supletywnych w języku scs., podając ich ogólną charakterystykę, podobieństwa i różnice w strukturze morfologicznej (słowotwórczej, fleksyjnej) i fonetycznej.

1)    iti, idą, idesi odmienia się według koniug. I. Dla epoki ps. przyjmuje się istnienie naglosowego j- oraz osłabienie wokalizmu rdzennego: jiti : jbdą (w scs. jest zanik j- oraz przejście & w i po j). Większość form tworzy się od tematu z rdzennym id-, por. praes., imper., imperf., aor. asygm., aor. sygm. II, part. praes. act. Czasownik ten nie miał aor. sygm. I. Temat (= rdzeń) i- (ji-) z pie. ej- oprócz inf. występuje jeszcze tylko w supinum iti ‘aby iść’. Trzeci supletywny temat (a zarazem rdzeń) itd < *X^bd- j^est podstawą tworzćnia part. praet. act. I i II, np. X sg. m. i n. Ibdt, G sg. IbdtSa itd., m. hit < *i»dli, f. hla < *łtdla, n. hlo < */»dlo itd., por. poi. szedł, szła, szło. Postać lid- ma zapewne związek z jod- (stara zmiana wokalizmu o w e, a następnie redukcja e w *.), por. joditi, joźdą ag 'jodją, jodili— czasownik częstotliwy (iteratywny) do iti.

2)    jajati, jadą, jadełi— koniug. I; formy tego czasownika tworzą się od podstaw (tematów): a) od jad- powstają formy praes., imper., part. praes. act., imperf., aor. asygm. i sygm. II (brak aor. sygm. I); b) od ja- i obocznego jaja- może się tworzyć part. praet. act. I i II, por. javt i jajact, jalt i jajalt, sup. jajati, rzadko imper. jajaji obok zwykłego jadi. Dla czasownika tego upatruje się stare związki znaczeniowe i formalne z czasownikiem iti; jati ji jajati, jadą znaczy tyle co ‘szybko iść, tj. jechać’; por. też rdzenne -d- w obu czasownikach.

3)    imiti, imamb, imali — czasownik zaliczany połowicznie do koniug. V ma także odmianę praes. imłją, imejeli według tematów -je- (koniug. III). Od podstawy im-tworzy się tylko part. praes. act., por. imy, imąita itd. Wszystkie pozostałe formy tworzą się według wzoru koniug. III, tj. od podstawy im/- lub imłj-.

4)    jot/ti II jbtłti, jołtą < *X°(K> jolteii < *jotjeli — tworzy praes. według koniug. III, ale 3. pl. joiętb ma końcówkę -ęh jak czasowniki koniug. IV. Od tematu

105