img003

WSTĘP

Wśród wielu zagadnień, jakimi zajmuje się lingwistyka, ważne miejsce zajmuje problematyka odmian językowych danego języka etnicznego. Problematykę tę podejmowano zarówno u nas, jak też w innych krajach już od dawna, można powiedzieć, iż uprzedza ona współczesne zainteresowania socjolingwistyczne i że przygotowała dla nich stosunkowo pewny grunt. Rozmaicie bowiem kształtuje słę profil badawczy socjolingwistyki, sporo tu różnych koncepcji i modnych teorii, zapowiadających więcej od konkretnych efektów badawczych, sporo też badań wycinkowych, przedstawiających różne uwikłania sytuacyjne i pragmatyczne języka, które więcej mówią o zachowaniu człowieka niż o samym języku i mechanizmach jego funkcjonowania.

Długa jest lista prac językoznawczych, które dotyczyły konkretnych odmian społecznych i funkcjonalnych polszczyzny. Od dawna zadomowiły się w językoznawstwie podstawowe terminy nazywające te odmiany: język literacki, kulturalny, dialekt kulturalny, dialekt ludowy, narzecza, gwary ludowe, gwary środowiskowe i zawodowe, gwary regionalne, żargony... Oprócz tych podstawowych terminów, wyróżniających różne odmiany języków zbiorowiskowych, pojawiły się także nazwy odmian funkcjonalnych, przede wszystkim na obszarze stylistyki, określanych często terminem „styl”: styl potoczny, kancelaryjny, urzędowy, retoryczny, publicystyczny, naukowy, artystyczny¹ itp. W zasadzie przez długi czas w językoznawstwie polskim dominował następujący schemat typologiczny:

1)    język literacki (inne terminy: język kulturalny, dialekt kulturalny, narzecze ogólne, język ogólny),

2)    dialekty i gwary ludowe (narzecza, mowa ludu),

3)    języki, „gwary”, żargony środowiskowe, zawodowe i regionalne, np. język złodziejski, gwara więzienna, gwara warszawska, żargon złodziejski itp.

Przygodnie tylko zajmowano się wewnętrznymi odmianami języka ogólnonarodowego. Na przykład już w 1902 r. Jan Rozwadowski przeciwstawiał język literacki „mowie żywej”², czyli potocznej; czyniło to zresztą wielu innych języko-

7

1

Autorzy Stylistyki polskiej podają następujące rodzaje stylów:    styl artystyczny,

naukowy, urzędowo-kancelaryjny, publicystyczno-dziennikarski, styl przemówień i styl potoczny, por. H. Kurkowska, S. Skorupka:    Stylistyka polska. Zarys. Warszawa

1959, s. 231—353.

2

* J. Rozwadowski: Język literacki a mowa żywa. „Poradnik Językowy” 1902, s, 17—22,