img426 (7)

D. Chłebna-Sokół, D. Kardas-Sobantka

Opukiwanie czaszki często jest wykonywane przed obmacywaniem i pozwala a stwierdzenie odgłosu opukowego charakterystycznego dla niektórych stanów chorobowych. Badanie to należy przeprowadzić przy uniesionej z posłania głowie; opuszkami palców jednej ręki wykonuje się krótkie uderzenia, które są miarowo powtarzane symetrycznie po obydwu stronach czaszki. Odróżnia się następujące rodzaje odgłosu opukowego: wypukprawidłowy, krótki, symetryczny; wypuk pełny bębenkowy, który może być fizjologiczny u dzieci poniżej 3 lat (przy bardzo cienkich kościach) lub patologiczny - w wodogłowiu i średniociężkim zaawansowaniu procesów uciskowych;

odgłos pusty, podzwaniający, tzw. „dźwięk pękniętego garnka”. Jest zawsze patologiczny - spotykany w znacznego stopnia nadciśnieniu śródczaszkowym i rozstępie szwów;

wypuk nieprawidłowo krótki - tylko patologiczny; stwierdzany przy zagęszczeniach tkanki przewodzącej dźwięk, w guzach położonych blisko pokrywy czaszki, krwiakach pod-twardówkowych.

Opukiwanie ma znaczenie przede wszystkim u małych dzieci. Wymaga doświadczenia, w przeciwnym razie jest mało przydatne.

Obmacywanie głowy pozwala na ocenę spoistości i twardości kości czaszki. Zwraca się uwagę na zgrubienia i przerwanie ciągłości tkanki kostnej oraz bolesność przy ucisku. U niemowląt należy określić wielkość oraz uwypuklenie lub zapadnięcie (w odniesieniu do poziomu kości czaszki) ciemienia przedniego, obecność innych ciemiączek, poszerzenie szwów czaszkowych oraz ogniska „miękkiej czaszki”.

W zakresie twarzy ocenia się spoistość i kształt kości, bolesność przy obmacywaniu (wyrostki sutkowate kości skroniowych) lub ruchach, np. stawów żuchwy. Szczególnego zwrócenia uwagi przy badaniu obmacywaniem wymagają punkty wyjścia gałązek nerwu trójdzielnego (V): ocznej (górna krawędź oczodołu), szczękowej (dolna krawędź oczodołu) i żuchwowej (otwory bródkowe żuchwy).

Ważne znaczenie w ocenie rozwoju czaszki, a tym samym mózgu przypisuje się badaniu ciemienia przedniego (czołowego, dużego). Jest ono położone na skrzyżowaniu~śzwow: wieńcowego, strzałkowego i czołowego i ma kształt rombu.

Ciemię przednie (termin ten jest coraz częściej używany zamiast: ciemiączko) najlepiej badać w pozycji pionowej (po uspokojeniu dziecka) lub podczas snu. Fizjologicznie może być ono lekko zapadnięte i tętniące, jak również uwypuklone w czasie płaczu i parcia.

Dotychczas nie opracowano norm rozwojowych dla wielkości tego ciemienia. Przy pomiarach bierze się pod uwagę wymiar strzałkowy i czołowy (poprzeczny). W praktyce klinicznej, u dziecka w pierwszym ..kwartale, jako małe przyjmuje się ciemię o wymiarach 1 cmx 1 cm. Stanowi to podstawę do wnikliwej obserwacji dziecka i badań dodatkowych w związku z możliwością przedwczesnego zamykania się .

Małe ciemię przednie może mieć podłoże konstytucjonalne (genetyczne), ale może być także skutkiem zwiększonej mineralizacji kości występującej np. przy przedawkowaniu witaminy D.

Ciemię o dużych wymiarach (powyżej 5 cm x 5 cm) stwierdza się w wodogłowiu i zaburzeniach mineralizacji zarówno wrodzonych, jak też nabytych, przede wszystkim krzywicy. W miarę wzrastania niemowlęcia ciemię przednie zmniejsza się (naturalny trend rozwojowy) i zarasta najczęściej pomiędzy^!U. a 18. miesiącem życia. Jednakże rozpiętość w tym zakresie sięga w przypadkach indywidualnych od 6. do 24 miesiąca życia. Opóźnione, zamykanie się występuje m. in. w krzywicy, niedoczynności tarczycy, zespole Downa, wrodzonej łamliwości kości.