IMG206 (2)

Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na to, że elementy J],rz (poddanie próbie, reakcja bohatera, nagroda) często znajdują się przed A (początkowe szkodzenie). Czy nie narusza to reguły?

Nie. Mamy tu do czynienia z nowym, lecz o d-wróconym następstwem funkcji. W zwykłej bajce występuje np. najpierw nieszczęście, a potem pozyskanie pomocnika, który je likwiduje. Odwrócone następstwo to: najpierw zdobycie pomocnika, a dopiero potem nieszczęście, które jest przez niego likwidowane (elementy Urz przed A). Inny przykład: zazwyczaj najpierw występuje nieszczęście, a potem wyjście z domu (ABC|). Odwrócone następstwo: najpierw wyjście z domu, zazwyczaj bezcelowe („na ludzi popatrzeć, samemu się pokazać” itp.), a dopiero potem, po drodze, bohater dowiaduje się o nieszczęściu.

Niektóre funkcje mogą ulegać przestawieniu.

W bajkach nr 93 i 159 walka z przeciwnikiem odbywa się dopiero po pościgu. Rozpoznanie i zdemaskowanie, wesele i ukaranie mogą ulegać permutacji. Podobnie przekazanie środka magicznego czasem odbywa się przed wyjściem I bohatera z domu; są to pałki, sznurki, buławy i in. przedmioty wręczane przez ojca. Takie przekazanie najczęściej występuje przy kradzieżach rolniczych (A³), ale zdarza się także przy innych zawiązaniach, bynajmniej nie determinując możliwości działania bohatera ani nie wykluczając spotkania z donatorem zwykłego typu. Najmniej stałą pod względem swo-

jej pozycji jest funkcja T (transfiguracja). Z logicznego punktu widzenia najodpowiedniejszą pozycją dla niej jest umiejscowienie przed ukaraniem uzurpatora albo po tym fakcie najczęściej tuż przed weselem. Wszystkie te odstępstwa nie podważają wniosku o monotypowości i pokrewieństwie morfologicznym bajek magicznych. Są to co najwyżej wahania, a nie nowy system kompozycyjny, nie nowe ciągi. Istnieją jednak pewne przykłady oczywistego odstępstwa od reguły. W poszczególnych bajkach odstępstwa te są dość znaczne (164, 248), ale przy bliższej analizie okaże się, że są to bajki humorystyczne. Takie przestawienie, towarzyszące przekształceniu poematu w farsę, należy uznać za wynik rozkładu bajki.

Porównanie poszczególnych bajek z ich podstawowym schematem wykazuje, że mają one niepełną formę. We wszystkich bajkach brak bowiem pewnych funkcji, co zresztą bynajmniej nie wpływa niekorzystnie na konstrukcję bajki, gdyż pozostałe funkcje zachowują swoje miejsca. Często na podstawie pewnych rudy-mentów można wykazać, że owo odstępstwo od schematu polega na opuszczeniu jakiejś funk-eji.    --.'H

Te same wnioski w pełni dotyczą także funkcji występujących w części przygotowawczej. Jeśli wypiszemy jedną pod drugą wszystkie sytuacje występujące w bajkach, to otrzymamy w zasadzie taką samą kolejność, jaką przytoczyliśmy wyżej przy wyliczaniu ich funkcji.

191