PICT5875

O tym. że tak jest przekonano się w wyniku całego szeregu badań. Tak np. stwierdzono, że to samo wypracowanie ucznia jest rozmaicie oceniane przez różnych nauczycieli. Jedni z nich oceniają je bardzo wysoko, a inni stawiają mu średnic lub najniższe oceny. Okazało się też, że ci sami nauczyciele to samo wypracowanie oceniają inaczej (i to bardzo różnic) po upływie dłuższego, a nawet niekiedy krótszego czasu (por. J. Kutschcr, 1977: J. Konopnicki. 1964).

Niemal każdy człowiek wykazuje tendencję do zawyżonych, przeciętnych, lub zaniżonych ocen, co nic pozostaje obojętne także przy dokonywaniu możliwie starannej i gruntownej oceny. Początkowo sądzono, że można nauczyć się oceniać bez ulegania ciążącej na każdym z nas wspomnianej tendencji. Okazuje się to jednak mało prawdopodobne. W każdym razie dokładność oceny zachowania się ludzi zwykle odbiega od precyzji, z jaką możliwy jest pomiar wielkości kształtu czy barwy jakiegoś przedmiotu (A. I.angcr i inni. 1994, s. 8). Niemniej dzięki bliższemu poznaniu błędów popełnianych przy ocenie istnieje realni możliwość przynajmniej częściowego ich pozbycia się. W tym celu warto z pewnością zapoznać się z niektórymi z nich. Są to m.in.:

—    błąd gcncralizacji.

—    błąd stereotypu,

—    błąd łagodności.

96

■■H

błi\d tendencji centralnej, błąd: efekt halo (ang : halo cffecl),

— błąd logiczny.

Błąd gencralizacji i stereotypu

Niewątpliwie często spotykanym błędem przy ocenianiu jest błąd gcnerali-zacji. Polega on na skłonności osoby oceniającej do zbytniego uogólniania w dokonywaniu ocen. Praktycznie wyraża się to w tendencji do oceniania wszystkich ccch danej osoby w podobny sposób. Przyczyną tego zjawiska jest ogólne wrażenie. jakie osoba oceniana wywarła na szacującej ją osobie. Na przykład nauczyciel może być w tak wielkim stopniu pod wrażeniem powabnego wyglądu i pogodnego usposobienia uczennicy, że oceni ją pozytywnie również pod względem współpracy z innymi, zgłaszania inicjatyw, stałości emocjonalnej, współodpowiedzialności itp. W przypadku takim ogólne wrażenie spowodowane wysoką lub bardzo niską oceną „promieniuje" niejako na całokształt zachowania się i całą osobowość badanego. Skutecznym poniekąd sposobem znacznego osłabienia lub niekiedy całkowitego usunięcia błędu gencralizacji jest ocenianie każdej jego cechy w ścisłej łączności z wszystkimi pozostałymi osobami badanymi, tj. najpierw oceniamy wszystkich pod względem pierwszej cechy, następnie pod względem drugiej itp.

Błąd stereotypu natomiast polega na ocenianiu innych z pozycji żywionych wobec nich uprzedzeń (por. R R. Holi, 1971, s. 21-23). Uprzedzenia te mogą mieć różnorakie podłoże. Nierzadko odnoszą się do ludzi z kręgu mniejszości etnicznej lub niektórych narodowości czy określonego pochodzenia społecznego albo osób o osobliwym wyglądzie zewnętrznym, np. wyraźnie zeszpeconych lub z nadwagą. Żywione być mogą także z innych przyczyn. Niekiedy zaś można uprzedzić się do kogoś bez „specjalnego" powodu. Po prostu kogoś nie lubimy i nie zdajemy sobie sprawy, dlaczego budzi on w nas nieprzyjazne uczucia. Bywa tak nierzadko od pierwszego niemal z nim spotkania. Dopiero po latach dostrzegamy podobieństwa np. w jego wyglądzie lub ogólnym zachowaniu się wobec osoby, którą mieliśmy prawo nic lubić. Tego rodzaju błąd działa— według wyrażenia R.K. Mertona jak „samospcłniającc się proroctwa" i jest wyjątkowo trudny do jego zredukowania lub pomniejszenia.

Błąd łagodności i tendencji centralnej

Często przy ocenianiu popełniany jest także błąd łagodności niezależnie od ocenianej cechy. Przejawia się w tendencji do stawiania wszystkim szacowanym osobom zawyżonych ocen. Błąd ten popełniają często nauczyciele w stosunku do uczniów, których znają od dłuższego czasu. Psychologowie tłumaczą to tym, że

97