Pozytywizm leksykon literatury polskiej4

czych, fi Plotm Or/ufi/kę zesłano na Sybir (1865 1867) W 1869 r., spr/odawszy zadłużony majątek w rodzinnej Milkowszczyźnie, n • pi uzyskawszy unieważnienie małżeństwa,

Orzeszkowa wyjechała do Grodna, utrzymu-jąc się z działalności literackiej. W 1894 r. ponownie wyszła za mąż za grodzieńskiego i |    ''•'**    prawnika, Stanisława Nahorskiego.

*    Zadebiutowała w 1866 r. w > „Tygodniku

Ilustrowanym" Obrazkiem z lat głodowych. Publikowała na lamach „Kraju" i ważniejszych pism kulturalno-społecznych. W I. 1879-1882 została współwłaścicielką księgarni w Wilnie i prowadziła działalność wydawniczą, narażając się na policyjne represje. Organizowała imprezy charytatywne, prowadziła polskie czytelnie i zakładała nielegalnie funkcjonujące polskie szkoły. Jej pierwsze powieści tendencyjne (Ostatnia miłość, 1868; W klatce, 1870; Na prowincji, 1870) nie zdobyły większego uznania. W Pamiętniku Wadawy (1871) i w Panu Grabie (1872) zwracają uwagę doświadczenia osobistych przeżyć autorki. W jednej z popularniejszych powieści pt. Marta (1873) pokazała trudną egzystencję kobiet borykających się samotnie z losem. Dydaktyczną perswazję w stylu > literatury tendencyjnej zastosowała też w utworach: Eli Makower (1875), Pompalińscy (1876), Rodzina Brochwiczów (1876). W > Meirze Ezofowiczu (1878) przedstawiła małomiasteczkowy obraz fanatycznej, podtrzymującej tradycje religijne i narodowe społeczności żydowskiej (> Żydzi w literaturze pozytywizmu). Następnie pisarka zajęła się tematyką chłopską. Fabuła Nizin (1884) rozwija się w środowisku służby folwarcznej, zaś > Dziurdziów (1885) na białoruskiej wsi. Temat obu utworów dotyka problemów wiejskiej ciemnoty i ksenofobii. Autorka opisuje zbiorowość ludzką, poddaną fanatyzmowi, zabobonom, przesądom i postawom fatalistycznym (> wieś).

W najdojrzalszej fazie twórczości Orzeszkowej dominują dwie powieści; > Nad Niemnem (1887) i > Cham (1888). Obyczajowość zaścianka szlacheckiego pisarka ukazała w Bene nati (1891) i Anastazji (1902). W następnych powieściach bohaterowie pełnią różnorakie misje społeczne, oddają się rzetelnemu spełnianiu obowiązku lub doznają mistycznych uniesień na modernistyczną modlę (Dwa bieguny, 1893; Australczyk, 1896; Ad astra, 1904). Pisarka skłonności dekadenckie bohaterów oceniła bardzo surowo - opierając się na hasłach pozytywistycznego > utylitaryzmu. W swoim programie literackim przejawiała skłonności do dydaktyzmu i mitologizowania rzeczywistości przedstawionej.

Orzeszkowa jost autorką wn/ny< li ro/pinw publicystycznych, takich jak: Kilka słów o kobietach (1H70), 1‘ntriotyrm I kosmopolityzm (1880), O Żydach i kwestii żydowskiej (IBB2), Imlgrar./a zdolności (1899). Napisała też kilka programowych artykułów kiytyc/nolitorackich (> krytyka literacka).