skanuj0008 (153)

ków C. Masłach wyróżniła trzy fazy wypalenia zawodowego: (1) fazę wyczerpa* emocjonalnego, (2) fazę depersonalizacji oraz (3) fazę braku poczucia własny* osiągnięć. Syndrom wypalenia zawodowego był szczególnie częsty u osób mocno zaaal gażowanych w wykonywaną pracę, które boleśnie przeżywały brak możliwości pom* cy ludziom, z którymi spotykały się w pracy (Masłach, Jackson, 1985).

W Polsce problemem wypalenia zawodowego u nauczycieli zajmowałajsiej H. Sęk (Wypalenie..., 1996). Według niej najistotniejszą przyczyną syndroaS wypalenia zawodowego jest uogólnione doświadczenie niepowodzenia w radzenie sobie ze stresem i obciążeniami emocjonalnymi wykonywanego zawodu. Tak wię® nie długotrwały stres jako taki jest przyczyną wypalenia zawodowego, ale brała umiejętności radzenia sobie z nim.

7.2.2. Pozbawienie pracy

Jednym z najważniejszych czynników wywołujących stres w wieku średnim jest utrata pracy. Sytuacja ta często staje się źródłem różnych zaburzeń zachow^H problemów zdrowotnych czy też dysfunkcji w rodzime bezrobotnego. Istotną nn odgrywają czynniki finansowe, ale jeszcze ważniejsze - jak się wydaje — są psjl chologiczne konsekwencje utraty pracy, takie jak zaniżona samoocena czy poczi^H własnej wartości bezrobotnego. Sytuacja utraty pracy jest szczególnie trudna dla mężczyzn, w przypadku których praca jest istotną składową poczucia tożsam^H oraz koncepcji roli mężczyzny odpowiedzialnego za własną rodzinę, zapewni^H środków do życia itd. (Papalia i Olds, 1986).

Przeprowadzono wiele badań nad sposobami radzenia sobie z sytuacją bycia bezrobotnym. Niewątpliwie ważną kwestią są możliwości w zakresie dodatkowej źródeł zarabiania. Ludzie, którzy posiadają takie źródła, lepiej radzą sobie ze streseM Duże znaczenie ma także wsparcie ze strony rodziny lub przyjaciół. Równie ważnjS - o ile nie ważniejszym - czynnikiem określającym sposób radzenia sobie z własnym bezrobociem jest indywidualna interpretacja tej sytuacji. Okazuje się, że ludzie, któiij są w stanie dostrzec w niej okazję do zmiany zainteresowań, wzbogacenia swojefl życia o nowe treści, zdobycia nowych doświadczeń (przez próby przekwalifikowali i umiejętności, zdecydowanie częściej pozytywnie rozwiązują problem własnego nd robocia (Papalia, Olds, 1986). Wyniki badań A. M. Manek (1993) wskazują z kolei na to, że istotny wpływ na sposób radzenia sobie ze stresem związanym z utratą pracy ma poziom rozwoju psychospołecznego jednostki.

7.2.3. Zmiana pracy

Zmiana pracy, rozmaite próby przeorientowania kariery zawodowej na nona tory, stały się ostatnio modnym tematem publikacji prasowych, wskazującyc^H możliwości rozwoju człowieka dorosłego, kontynuowania życia twórczego i niebanalnego. L. E. Thomas (1980), jeden z głównych badaczy tego zagadnienia, zwrafl uwagę na jego złożoność. Zaprzecza tym samym jakoby przypadki zmiany prac* w wieku średnim miały charakter normatywny oraz zakładały jeden wspólny mecłfl

240