symbol092

184

się one nie tylko w ogólnej perspektywie analiz. Właściwościami takimi odznaczały się przede wszystkim poszczególne aspekty-kla-sy symboliki akwatycznej. Dopiero zespolenie kosmologicznych, ofiarnych i tanatologicznych odmian wyrażania np. tellurycznej symboliki płodności, z towarzyszącymi jej ideami spokoju, głębi, kobiecości etc. pozwalała na konstruowanie danego typu ustroju.

Prawda takich ustaleń odbiega od definicji klasycznych, uwypuklających zgodność myśli z rzeczywistością (Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych 1983, 290). Były one adekwatne wyłącznie dla przygotowawczej, źródłowej fazy analiz fenomenologicznych, otwierającej horyzont przejawiania się symboliki akwatycznej. Obecnie zaś słuszniejsza wydaje się jej odmiana kohe-rencyjna. Według tej nieklasycznej koncepcji, uznać należy za prawdziwe, spójny logicznie układ wypowiedzi. Prowadzi to do systemowego ujęcia ludzkiego poznania (ibidem, 291). Pojęcia infantylności bądź irracjonalizmu myśli symbolicznej zastąpione zostają kryteriami wewnętrznej koherencji. Zabezpiecza ją to przed scjentystycznym wyjałowieniem, instrumentalizacją a wreszcie utożsamianiem tego co możliwe, z tym co właściwe (Plis 1991, 37-46).

W kierunku wytyczonym wieloznacznością symboliki wody podążyliśmy także podczas analizy kontekstów jej występowania. Przyjęte zostały dwie odmienne wersje interpretacyjne: demisty-fikująca oraz remityzująca znaczenia przedmiotu badań. Pierwsza z nich poszukiwała "ostatecznych" przyczyn zmienności ustrojów symbolicznych w relacjach istoty ludzkiej ze światem otaczającym. Uwzględniliśmy w tym miejscu zarówno kontekst środowiska naturalnego, jak i regionalnych tradycji kulturowych.

Remityzacja wyznaczała natomiast naszej interpretacji przeciwne cele. Nie oczekiwaliśmy wykrycia dzięki niej jednoznacznych źródeł symboliki wody. Porzucona została droga badawcza wiodąca poprzez regresję historyczną i przyrodniczą do sedna obserwowanych zjawisk. Ich sens, uprzednio zamknięty w przyczy-nowości realnej, uległ bowiem poszerzeniu, przekraczając porządek treści, które staraliśmy się wcześniej odnaleźć. Kontekst remityzacji objął wyobrażenia uzupełniające percepcję Żywiołu akwatycznego.

Demistyfikację symboliki wody rozpoczęliśmy sprowadzeniem jej do minionych warunków hydrologicznych. W zakresie tym trzy omówione ustroje wykazały odrębne cechy. Symbolika typu dioni-zyjskiego we wszystkich aspektach preferowała motywy stabilizacji i dostatku dóbr akwatycznych. Dominowała zaś w okresie sub-boreałnej obfitości opadów, pomiędzy 3500 a 2500 lat p.n.e. Typ apolliński cechowały elementy dynamiki, walki i siły, sprowa-dzalne do konieczności "zawładnięcia" opadami. Towarzyszyło temu minimum wilgotności, trwające od ok. 2000 do 1000 lat p.n.e. Typ dialektyczny ukazał paradoksalność nadmiaru niezbędnej dla życia substancji, połączenie tellurycznych i uranicznych właściwości Żywiołu w celu jego opanowania.

W zakresie hydrologicznym, rozwijał się on na tle katastrofalnego podniesienia poziomu wód, spowodowanego gwałtownym wzrostem wilgotności klimatu od ok. VII wieku p.n.e.

Interpretacja kontekstu kulturowego doprowadziła z kolei do wniosku o możliwościach regionalnych determinacji badanych zjawisk. Tradycja "północna" na Niżu Polskim dotyczyła wyboru broni i narzędzi na wota akwatyczne. Tradycja "południowa" łączyła się zaś z preferencją ceramiki i ozdób jako składników depozytów bagiennych. W obu przypadkach tendencje te odznaczały się znaczną ciągłością chronologiczną.

Uzyskane efekty demistyfikacji nie wyczerpały sensu symbol iki akwatycznej. Jego poszerzenie nastąpiło z chwilą wniknięcia w treści wyobrażeń, tworzące wspólnie z percepcją sacrum wody określony, mityczny obraz świata. Realizacja owego zadapia przeprowadzoha została dzięki remityzacji sacrum wody, uwzględniającej eschatologiczną wymowę Żywiołu rodzącego i odbierającego życie.

Płaszczyzna ta objęła związki zachodzące pomiędzy symboliką akwatyczną i tanatologiczną. W odniesieniu do ustroju dioni-zyjskiego stwierdziliśmy, iż preferowane w nim wartości sacrum wody łączą się z tellurycznymi wyobrażeniami o losach pośmiertnych. Obrazowanie typu apollińskiego przesycone jest natomiast ideami występującymi w tanatologiach "uranicznych", odległych od autochtonizmu Tellus Mater. Ustrój dialektyczny, łączący przeciwstawne racje, zaliczyć zaś można do horyzontu wyobrażeń obejmującego zrównoważoną eschatologię uznającą rolę zmarłych wędrujących do podziemi, jak i sfer niebiańskich. Zasadniczy rezultat ustaleń sprowadzał się do wniosku, iż percepcja Żywiołu wody nie tworzy hermetycznego układu znaczeń, lecz współistnieje w obrębie szerszych systemów myśli symbolicznej.

Wkroczenie w zakres fundamentalnych pojęć eschatologii prowadzi do uzasadnienia sensu sacrum akwatycznego. Został on bowiem nie tylko wyniesiony na wyższy poziom, ponad własną isto-