ZT119 (2)

236

CZĘŚĆ 3. ZARZĄDZANIE TURYSTYKA A ŚRODOWISKO

gospodarczego, którego powiązania z rozwojem turystyki wydają się oczywiste. Zwolennicy wykorzystania turystyki jako dźwigni rozwoju regionalnego często podkreślają, że przynosi ona wzrost zatrudnienia i dopływu walut. Znacznie trudniej jednak powiązać turystykę z rozwojem w jego współczesnym rozumieniu, obejmującym także kwestie podnoszenia osobistego statusu i poszerzania indywidualnych możliwości wyboru, a przez to wymagającym zmierzenia się z problemami natury społecznej, moralnej, etycznej i ekologicznej (Ingham, 1993). Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, jeśli wziąć pod uwagę apel Sena (1999) o zwiększanie swobody rozwoju wytyczanej przez możliwości ekonomiczne, swobody polityczne, publiczną infrastrukturę, stopień przejrzystości sektora publicznego i prywatnego oraz poczucie bezpieczeństwa. Powstaje zatem pytanie, jak turystyka może wspomagać tak szeroko rozumiany rozwój.

Co istotne, zmianie uległa nie tylko definicja rozwoju, lecz także metody jego pomiaru (Hashimoto, 2002). Na przykład powszechnie przytaczany wskaźnik rozwoju społecznego (human development index - HDI), obliczany przez ONZ, uwzględnia długowieczność (przeciętną długość życia), wiedzę (umiejętność czytania i pisania wśród dorosłych oraz średnią liczbę lat spędzanych na nauce) i dochód (realny dochód na jednego mieszkańca). Hashimoto (2002) uważa jednak, że wiele mierników rozwoju opiera się na pojęciach typowych dla świata Zachodu, w związku z czym nie są one obiektywne pod względem kulturowym. Podsumowując debatę dotyczącą rozwoju, Basu (2001) wyraził przekonanie, że zbliża się ona do ostatecznego rozstrzygnięcia. Jego zdaniem kraje rozwijające się, zamiast koncentrować wszystkie siły na poprawianiu tempa wzrostu produktu krajowego brutto, produktu narodowego netto czy produktu narodowego brutto, powinny kłaść główny nacisk na stymulowanie rozwoju społecznego lub, dokładniej, wszechstronnego. Podstawowy kłopot polega jednak na tym, że ten nowy ogólny cel brzmi wprawdzie bardzo atrakcyjnie i spotyka się z powszechną aprobatą, jednak mało kto wie, jak właściwie należy go rozumieć (Basu, 2001).

Jednym z podejść, w którym próbuje się pogodzić rozmaite definicje rozwoju, jest koncepcja zrównoważonego rozwoju, objaśnianego często jako zaspokajanie potrzeb obecnego pokolenia z poszanowaniem potrzeb przyszłych pokoleń (WCED, 1987). Analizując literaturę przedmiotu, Sharpley (2002) wyróżnił kilka podstawowych zasad składających się na tę koncepcję. Należą do nich całościowe spojrzenie na sprawę, splatające ze sobą zagadnienia rozwoju i ochrony środowiska w globalnym kontekście społeczno-ekonomiczno-ekologicznym, sprawiedliwość oraz koncentracja na utrzymaniu ziemskiego ekosystemu przy życiu w dłuższej perspektywie. Zrównoważony rozwój ma prowadzić do poprawy jakości życia wszystkich ludzi, podniesienia ogólnego poziomu wykształcenia, zwiększenia średniej długości życia, poszerzenia możliwości wykorzystania przez człowieka posiadanego potencjału, zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz zapewnienia ludziom niezależności, swobód politycznych i lokalnej autonomii, a wszystko to w ramach zmian inicjowanych oddolnie.

^r

ROZDZIAŁ 13. ZARZĄDZANIE: TURYSTYKĄ A ROZWÓJ    237

Ta ogólna koncepcja zrównoważonego rozwoju została następnie przetransponowana na grunt turystyki. Jedne z pierwszych publicznych strategii łączących zagadnienia turystyki z ideą zrównoważonego rozwoju narodziły się w następstwie konferencji Globe’90, która odbyła się w Kanadzie i była poświęcona przyszłości powiązań między turystyką a środowiskiem (Fennell, 1999). Od tamtej pory ukazało się mnóstwo publikacji objaśniających zasady zrównoważonego rozwoju turystyki, w tym m.in. wydany przez WTO (1993) poradnik Sustainable Tourism Development: A Guide for Local Planners. Tymczasem Mowforth i Munt (1998, s. 105) twierdzą, że ..nic można określić istoty rozwoju zrównoważonego w sposób uniwersalny (...) jego definicja zawsze będzie pochodną kontekstu oraz pozycji i władzy osoby definiującej”. Ich zdaniem, najczęściej stosowane podejście polega na ustaleniu, czy aktywność turystyczna spełnia wiele kryteriów, w tym, czy nie zakłóca równowagi środowiskowej, społecznej, kulturowej i gospodarczej, czy mieści w sobie elementy edukacyjne i czy wiąże się z zaangażowaniem lokalnej społeczności. Na przykład Tclfer (2002a) opracował zestaw wyznaczników „odpowiedzialnej i zrównoważonej turystyki” podzielony na dwie podstawowe kategorie: a) skala i mechanizmy kontroli rozwoju oraz b) powiązania ze środowiskiem i lokalną społecznością. Również Weaver i Opperman (2000) przedstawili listę wskaźników charakteryzujących turystykę pod względem ekologicznym, ekonomicznym, społecznym, kulturowym i administracyjnym ułatwiających kierowanie jej rozwojem w sposób bardziej zrównoważony. Sami autorzy przyznają jednak, że wskaźniki te kryją w sobie zawiłości i niejasności, przez co wiele z nich trudno zmierzyć.

Należy przy tym zaznaczyć, że koncepcja zrównoważonego rozwoju, a tym samym zrównoważonego rozwoju turystyki, jest przedmiotem ostrej krytyki. Na przykład Sharplcy (2002) twierdzi, że wymóg zachowania równowagi stanowi faktycznie barierę dla rozwoju. Poza tym nie brak głosów, że koncepcja ta jest mocno zakorzeniona w kulturze Zachodu, a przez to nieobiektywna. Swarbrooke (1999) zwraca uwagę na powszechnie panujące przekonanie, że pewne formy turystyki są bardziej odpowiednie od innych - przyjmuje się np., że masowa turystyka charakterystyczna dla miejscowości nadmorskich jest sprzeczna z ideą zrównoważonego rozwoju, w przeciwieństwie do mniej intensywnej ekoturystyki. Zdaniem Swarbrooke’a (1999), jest to bardzo subiektywne i zbyt uproszczone spojrzenie na sprawę, bo każdej formie turystyki należałoby się najpierw dokładnie przyjrzeć, aby ocenić możliwości jej dostosowania do zasad zrównoważonego rozwoju.

Dotychczasowe rozważania koncentrowały się głównie na teoretycznych aspektach rozwoju, więc teraz zajmiemy się problemem praktycznego zastosowania istniejących teorii. Jak proponuje Hettne (1995), teorię rozwoju można podzielić na dwie części: filozofię (cele) i strategię (środki). Najważniejszą kwestią jest ustalenie nadrzędnego celu rozwoju oraz sposobów jego realizacji. Faktyczne korzyści płynące z turystyki dla danego obszaru zależą w dużej mierze od tego, jakie formy i rozmiary turystyki uzna się za dopuszczalne i kto będzie sprawował nad tym