image101 (13)

B. Nirmwtko. K<&•>!<■?>vr ultJ*. Vl'snnwi 200”. ISiiN!9?8-Kł«i&Ci? ll-8.« by WAIP200?

Ks2tak«*iixl>-widułlno grupowe 201

Kształcenie grupowe natomiast jest strategią zorientowaną na uczniowski system społeczny, na wspólnotę dydaktyczną podejmującą działania w różnej wielkości zespołach (Brzezińska, 2000, s. 235; Konarzewski, 1982, s. 9).

Krzysztof Konarzewski zastosował podobny podział działań edukacyjnych do klasyfikacji metod wychowania (2004a, s. 312-330). Odróżnił metody sytuacyjne, będące reakcją na zakłócenia przebiegu zajęć edukacyjnych, od metod strukturalnych, kształtujących zespół wychowanków. Do pierwszych należą nagradzanie, karanie, przekonywanie i stawianie zadań, a do drugich - stanowienie obyczajów, przenikanie obyczajów, pobudzanie odkrywczości zespołu i rozwijanie samorządności. Klasyfikacja Konarzewskiego, dotycząca głównie motywacji uczenia się w szkole, będzie stanowić dla nas podstawę opisu metod kształcenia w dziedzinie emocjonalnej w obydwu rodzajach kształcenia - indywidualnym i grupowym.

Dwa rodzaje kształcenia pełnią odmienne, ale wzajemnie uzupełniające się funkcje. Funkcja emancypacyjna (wyzwalająca) kształcenia polega na stwarzaniu uczniowi warunków rozwoju jego odrębnych właściwości, a funkcja socja-lizacyjna (adaptacyjna) polega na jego przygotowaniu do wykonywania zadań w społeczeństwie. Między tymi funkcjami niezbędna jest dynamiczna (systematycznie kontrolowana) równowaga, gdyż „dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizacyjnej tworzy warunki hamujące rozwój funkcji emancypacyjnej i odwrotnie" (Brzezińska, 2000, s. 237).

Funkcja emancypacyjna szkolnictwa była wcześniej dostrzeżona. O „nauczaniu masowym i indywidualizującym" tak pisze Nawroczyński (1987, s. 211):

„Najwcześniejszą była wszędzie forma indywidualizująca. Polegała ona na tym, że nauczyciel wywoływał jednego ucznia po drugim do swego stolika, każdego z nich przesłuchiwał z osobna i każdemu zadawał dalszą pracę do odrobienia. Podczas tych zajęć z poszczególnymi uczniami reszta miała być zajęta odrabianiem swoich zadań. Ten sposób prowadzenia zajęć powszechny był w wiekach średnich. W wielu szkołach utrzymał się i dłużej".

W połowie XVI w. Johannes Sturm w Strasburgu zapoczątkował system klasowo-lekcyjny. dzieląc uczniów na dziesięć klas o określonym poziomie osiągnięć, pracujących równolegle według ujednoliconych programów. Unormował organizację zbiorową kształcenia, w której kształcenie pozostaje zorientowane na pojedynczego ucznia, ale dokonywane jest równolegle (frontalnie) w całym oddziale szkolnym. Ten system zaczął kruszyć się dopiero z końcem XIX w., gdy w Stanach Zjednoczonych pojawiły się indywidualne przydziały pracy i tendencje powrotu do kształcenia zróżnicowanego (Nawroczyński, 1987, s. 216). Wkrótce potem, w latach dwudziestych XIX w. pojawiły się w szkołach „wspólnoty pracy", łączące uczniów z różnych klas szkolnych według zasady: „niech każdy pracuje

wvAv.waip.com.pl

B. Nirmvrrki>, Kształcenie akoine, Wmrawi 2iX>7. ISBN 878-83.40307-11 -8. < ty, WAlP 2007

202 Rozdział? Kształcenie indy widiulne

na swój sposób według własnych sił i zdolności, byle praca każdego przyczyniła się do wspólnego dobra" (s. 226). Słabsza wersja tego planu to podział oddziału szkolnego na kilkuosobowe zespoły.

Pojęcie metody kształcenia

Metodą kształcenia nazwiemy sposób kierowania uczeniem się.

Bliższe określenia metody kształcenia nawiązują do sformułowania Kotarbińskiego: „sposób systematycznie stosowany", co należy rozumieć jako powtarzalność działania w odpowiednich sytuacjach (1961, s. 526). Podkreślane bywają: czynnościowy charakter metody, świadomość jej stosowania i ukierunkowanie na zmiany w uczniach (Okoń, 1987, s. 270), a także inicjatywa nauczyciela oraz równoległość zmian poznawczych i emocjonalnych w uczniach (Kruszewski, 2004, s. 186). O skuteczności metody kształcenia i o celowości jej wielokrotnego stosowania stanowią zatem osiągnięcia uczniów.

Krzysztof Kruszewski tak tłumaczy zakres pojęcia metoda kształcenia (1987b, s. 146):

„Nauczyciel postępuje «jakoś» z materiałem nauczania, postępuje «jakoś» z uczniami i wskutek tego doprowadza do powstania w psychice uczniów jakichś zmian, jeżeli zamiast «jakoś» napiszemy «tak a tak» i dodamy, że «tak a tak» powtarza się w pewnych okolicznościach jako świadomie stosowany sposób postępowania ukierunkowany na «taki a taki» cel, to tym samym zakreślimy granice znaczenia terminu metoda kształcenia".

W dydaktyce tradycyjnej - dydaktyce nauczyciela - metody kształcenia (nauczania) odgrywały, obok zasad nauczania, pierwszoplanową rolę, a dydaktyki przedmiotowe (szczegółowe), określające cele, treść, metody i organizację uczenia się poszczególnych przedmiotów szkolnych, nazywano metodykami. Panowało przekonanie, że „wszystko zależy od nauczyciela”, a „nauczyciel to metoda", podnoszące znaczenie zarówno osoby nauczyciela, jak i jego swoistego postępowania. W autorytarnych systemach kształcenia pojawiały się jednak podręcznikowe wzorce metod, ograniczające inicjatywę nauczycieli.

Współcześnie staramy się unikać w dydaktyce gotowych wzorów, a pobudzać pomysłowość metodyczną nauczycieli. Sprzyja temu ich rosnące wykształcenie i coraz większa dostępność zaawansowanego wyposażenia dydaktycznego.

Twórczość metodyczna nauczyciela

jak nauczyciel ma tworzyć oryginalne metody kształcenia? Krzysztof Kruszewski proponuje mu oparcie się na psychologii, a dokładniej „wykorzystać