image155 (7)

B. NJirm*tko, Katatonie siakie, ttinnwi 200”. ISBN 97&J&6OS02-11 -B, ■£ ty, WAIP200?

SŁile po murów    309

1.    W naukach humanistycznych najczęściej posługujemy się najprostszą matematycznie skalą nominalną, tworzoną przez klasy jakościowe, różniące się właściwościami, jednoelementowe lub wieloelementowe. To znaczy, że odróżniamy obiekty między sobą: albo każdy od każdego - jak przy indywidualnej charakterystyce uczniów, albo grupując je na zasadzie podobieństwa - jak przy określaniu środowiska (wiejskie, małomiasteczkowe, wielkomiejskie) lub zainteresowań uczniów (literackie, matematyczne, przyrodnicze, techniczne, sportowe, artystyczne). W tego rodzaju klasyfikacji nie ma wartościowania (klas „wyższych" i „niższych”), co czyni ją przyjazną dla wszystkich uczniów.

2.    W edukacji jesteśmy wszakże zainteresowani nie tylko różnorodnością warunków i przebiegu uczenia się, lecz także poziomem osiągnięć uczniów, a dokładniej - kilkoma poziomami, niezbędnymi właśnie ze względu na tę różnorodność. Charakterystyczne dla pedagogiki są taksonomie, czyli hierarchiczne układy jakości. Dotychczas poznaliśmy ich już dziesięć: zmian w uczniu, potrzeb, treści kształcenia, odbioru informacji źródłowej, trafności sprawdzania, skal pomiarowych i cztery taksonomie celów kształcenia. Taksonomie stanowią skale porządkowe, tworzone przez hierarchię klas jakościowych. Poziomy tej hierarchii mogą być dokładnie opisane, jak to jest (a przynajmniej powinno być) z wymaganiami programowymi, lub tylko ponumerowane, jak przy ułożeniu wyników punktowych egzaminu od najwyższego do najniższego. W każdym przypadku liczy się pozycja danej klasy w hierarchii.

3.    Dalszy postęp pomiarowy uzyskujemy po zdefiniowaniu jednostki pomiaru. mającej równą wielkość wzdłuż całej skali. Od jednostki (jak metr, kilogram, doba, kaloria, stopień kątowy) zaczyna się konstrukcja skal fizykalnych, ale w naukach społecznych rzadko udaje się ją ustalić, jeden ze sposobów na to, stosowany w psychometrii, będzie przedstawiony w punkcie „Skale różnicowe". Gdy jednostka jest zdefiniowana, kolejne klasy danej właściwości powstają przez dodawanie lub odejmowanie tej jednostki, począwszy od wybranego punktu skali, określonego umownie jako „zero” (przykłady: rok narodzenia Chrystusa w odmierzaniu lat ka-ledarzowych, zero stopni w skali temperatur Celsjusza). Tak powstają skale przedziałowe, zbudowane z klas ilościowych, odmierzanych określoną jednostką.

4.    Najwyższe właściwości pomiarowe mają skale stosunkowe, tworzone przez klasy ilościowe i naturalny punkt zerowy jako początek skali. Lata życia człowieka są liczone od chwili jego urodzenia, a odkrycie zera bezwzględnego temperatur pozwoliło na zbudowanie skali Kelwina. Takie skale przeważają w naukach przyrodniczych i technicznych, ale w edukacji są rzadkością, gdyż pojawiają się tylko przy mierzeniu czasu wykonywania pewnych czynności (czytania, pisania na maszynie, niektórych zadań zawodowych), a jakość tych czynności (poprawność, styl) ma zwykle większe znaczenie niż szybkość ich wykonywania.

wvAv.waip.com.pl

B. Nirmicrkoi Kształcenie atołne, Wannwi 2007. ISBN r;s-K3-6cacc-i i •«.« bv \vak» ioci?

31 o Rozdztił 10. MiuczyciH wenw o^ntęda uawdw

Ocena opisowa

Ocena szkolna składa się, jak już powiedziano (na początku r. 9) z (a) informacji o wyniku uczenia się i (b) komentarza. Gdy akcentujemy komentarz, a nie informację o wyniku, tworzymy ocenę opisową. Ocena opisowa (narracyjna) to nieformalna informacja o wyniku kształcenia z rozbudowanym komentarzem pisemnym. Przeważa w edukacji wczesnoszkolnej w wielu krajach. Ma często formę literacką listu do dziecka, ale skierowana jest głównie do rodziców, dorosłych opiekunów ucznia, jest „zwykle mile widziana, bo rodzice lubią opisy wyczynów swoich dzieci" (Brookhart, 2004, s. 183), ale zdarzają się również protesty z powodu jej rozwlekłości i zagmatwania (Kropę, 1994).

Ocena opisowa jest dokonywana w skali nominalnej, co znaczy, że każdy uczeń stanowi osobną klasę właściwości i żadne porównania nic mają istotnego znaczenia. Obejmuje „całego ucznia", warunki i przebieg uczenia się, a szczególnie postawy i „wysiłek" - wkład pracy. Choć może zawierać informację o wynikach sprawdzania określonych wiadomości i umiejętności, opiera się głównie na obserwacji. Niestety, jak zauważa Brookhart (2004, s. 146), „pomiar «wysiłku» jest bardzo trudny. Niektóre dzieci siedzą cicho i wydają się niezaangażowane, a skupiają się na swojej pracy. Inne znów dają pokaz uczestnictwa w lekcji, powiewając dłonią i wznosząc okrzyki, ale wcale nie myślą na zadany temat". Udokumentować istotne dla charakterystyki ucznia fakty jest raczej trudno.

Jeszcze większą trudność stanowi język opisu, wymykający się naukowej standaryzacji, często barwny, ale niejednoznaczny. „Przejrzałem wszystkie oceny opisowe w [pewnej] szkole bieżącego roku - napisał Peter Kropę (1994, s. 201) - i znalazłem ich wspólną cechę. Nauczyciele nie użyli żadnych liczb do komentowania osiągnięć uczniów, jedynie słowa. Jednakże analiza wykazuje także, że prawie wszystkie te słowa należą do języka potocznego”. Może też być przeciwnie. W przykładzie podanym w książce Ocenianie szkolne bez tajemnic (Niemierko, 2002a, s. 195-197) nauczycielka zwraca się do siedmiolatki słowami „omnibus", „superlatywy”, próżność", „elokwencja", „histeria”, „tolerancja”, licząc zapewne na to, że rodzice je zrozumieją i objaśnią swojemu dziecku. Język „książkowy” także nie wydaje się właściwy w ocenie opisowej.

Ocena opisowa jest znacznie bliższa dziecku i ma dla niego większą wartość emocjonalną niż skale porządkowe i przedziałowe. „Najpierw słowa, potem liczby” - napisał przekonywająco Kropę (1994, s. 200). Ocena opisowa musi być osobista, a więc specjalistyczne programy komputerowe, dostępne na rynku edukacyjnym, jej nie zastąpią. Język takiej oceny musi nauczyciel wyćwiczyć. „Prawdopodobnie największą wadą oceny opisowej - napisała Brookhart (2004, s. 183) - jest to, ze wymaga umiejętności pisarskich (...). Opisy powinny być jasne, zwięzłe, oparte na faktach, a informacja powinna być przekazana w tonie, jaki