IMG67 (7)

170 Nauczyciel wychowawca

•    Leczenie szpitalne - 42% badanych dzieci było leczonych w~sźpitalu. Nie wiadomo, ile z tych osób przeszło leczenie ambulatoryjne, można się jednak domyślać, że znaczna część dzieci przeżyła traumę związaną z dłuższym pobytem w szpitalu.

•    Separacja rodziców - 26% badanych zaznaczyło, że przeżyło separację lub rozwód rodziców. To znaczy, że co czwarte dziecko doświadczyło rozpadu rodziny. Znaczna część stopniowo traci kontakt z jednym z rodziców.

PRZYSTOSOWANIE SIĘ DO STRATY LUB TRAUMY

Stało się jasne, że większość dzieci, zanim podejmie naukę w szkole średniej, doświadcza bolesnej straty lub traumy. Nauczyciele powinni wiedzieć, jak przebiega proces, który sprawia, że dzieci i dorośli w końcu godzą się ze stratą i dramatycznymi doświadczeniami. Najłatwiej będzie to zrozumieć na podstawie modelu, który prezentujemy poniżej. Powstał on na podstawie pracy kilkorga autorów³. Proces adaptacji można przedstawić jako szereg reakcji, przez które dziecko musi przejść, żeby pogodzić się ze stratą. Te etapy to:

•    Szok. Kiedy dziecko dowiaduje się o śmierci lub o innym traumatycznym zdarzeniu, na początku zwykle'reaguje szokiem i poczuciem zagubienia.

•    Zaprzeczenie.^ Następnie zwykle przychodzi niedowierzanie lub zaprzeczanie temu, co się stało. Dzieciom często trudno jest uwierzyć, że wydarzyło się coś strasznego. Zaprzeczanie faktom daje czas na przystosowanie się do nowej sytuacji. Kiedy trwa zbyt długo lub jest zbyt gwałtowne, może sygnalizować problemy.

•    Gniew,. Kiedy mija okres zaprzeczania, dziecko powoli zaczyna się godzić z rzeczywistością i złości się, że coś straciło. Może

’ E. Kubler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, przeł. I. Doleżal-Nowicka, Poznań: Media Rodzina 1998; J. W. Worden, Grief Counselling and GriefTherapy, London: Routledge 1991; G. Hornby, Counselling in Child Disability, London: Chapman and Hall 1994.

szukać przyczyny tego, co się stało lub kogoś, kogo będzie można o wszystko obwinić. Pod okazywanym gniewem czasem kryje się poczudelvyyiv^wypływające z przekonania, że być może onoież jest odpowiedzialne za straszne wydarzenia.

•    Smutek.^ Po gniewie zwykłe przychodzi smutek, który utrzymuje się przez cały okres przystosowywania się do nowej sytuacji. Niektóre dzieci dużo płaczą, inne zrywają kontakty z przyjaciółmi i znajomymiTNaucz/Ciele powinni rozumieć, że smutek, a nawet krótkotrwaladeptesją, są normalne na tym etapie procesu przystosowywania się do nowych okoliczności. Obojętność. Po etapie smutku przychodzi zobojętnienie. Dziecko czuje się puste, obojętne na wszystko. Zycie toczy się dalej, ale straciło sens. Taka reakcja ćżęstd świadczy o tym, że dziecko pogodziło się ze stratą i że nadszedł przełomowy moment procesu, przystosowywania się do nowej sytuacji.

•" Reorganizacja.iEtap ten charakteryzuje się realistycznym podejściem do nowej sytuacji i nadzieją na przyszłość. Dziecko nie koncentruje się wyłącznie na negatywnych aspektach straty, lecz zaczyna szukać w niej czegoś pozytywnego.

•    Adaptacja. W końcu dziecko zaczyna akceptować sytuację. Widać, że emocjonalnie pogodziło się z nią. Jest w pełni świadome tego, co utraciło i chce żyć dalej.

W rzeczywistości proces adaptacji nie jest prostym przechodzeniem z jednego etapu na drugi. Wprawdzie w jakimś okresie jedno uczucie może być dominujące, ale jednocześnie można zaobserwować i inne. Na przykład dziecko, które reaguje agresją i gniewem, od czasu do czasu będzie smutne. Z kolei dziecko zobojęt-niałe i zamknięte w sobie czasem będzie doświadczało gniewu i smutku. Proces adaptacji jest normalną, zdrową reakcją na doświadczenie straty. W niektórych przypadkach można go przejść w ciągu kilku dni, w innych przystosowanie się do nowej sytuacji zajmuje kilka lat. Uważa się, że większość dorosłych potrzebuje dwóch lat, żeby pozbierać się po ciężkim, traumatycznym wydarzeniu. Zakładamy, że w przypadku dziecka jest podobnie. Fakt, że ludzie w różnym tempie przechodzą przez proces adaptacji, ma