IMG#20

rzając nauczycielom wicie dodatkowych trudności i kłopotów,wychowawczych. Nawet wówczas, gdy klasa nic ulega wpływom uczniów drugorocznych i traktuje ich jako „obcy element", powstają sytuacje bardzo trudne pod względem wychowawczym. -Repetenci znajdują się wtedy niejako na marginesie życia klasy i siłą rzeczy szukają innych kontaktów, które z reguły jeszcze bardziej oddalają ich od szkoły.

• BP • Blok problemowy

Zarówno drugoroczność, jak i odsiew szkolny są zjawiskami niepożądanymi zc względów społecznych, pedagogicznych, psychologicznych i ekonomicznych.

Uzasadnij przytoczoną tezę. Gdybyś miał trudności z wykonaniem tego zadania, zbierz niezbędny materiał w drodze lektury odpowiednich artykułów zamieszczonych na łamach jednego z czasopism pedagogicznych, np. „Kwartalnika Pedagogicznego".

§ 1. PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ W NAUCE SZKOLNEJ W ŚWIETLE DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół więlorakie i złożone. Należą do nich takie czynniki, jak niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo itp., tzn. czynniki względnie zależne od dzieci i młodzieży, albo też zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba, różnorakie niedostatki w dydaktyczno--wychowawczej pracy szkoły itd., a więc czynniki od uczniów względnie niezależne.

Złożony charakter przyczyn niepowodzenia ucznia w nauce szkolnej podkreślali zgodnie wszyscy autorzy, którzy zajmowali się dotychczas ich analizą. Nie wszyscy natomiast zgadzali się co do tego, które spośród różnych uwarunkowań, zazwyczaj ściśle ze sobą powiązanych, odgrywają dominującą rolę i decydują ostatecznie o szkolnych postępach uczniów. Jedni badacze skłonni więc byli upatrywać istotną przyczynę niepowodzeń szkolnych w złych warunkach społeczno-ekonomicznych życia dzieci i młodzieży. Inni znowu sądzili, że dominującej przyczyny zła należy raczej szukać w brakach biopsychicznego „wyposażenia” uczniów, a jeszcze inni upatrywali ją w niedoskonałości pracy szkoły.

PRZYCZYNY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE

Na' podstawie badań przeprowadzonych w Polsce międzywojennej pod kierunkiem Heleny Radlińskiej¹ (1879- 19S4) stwierdzono, że większość repetentów to dzieci niedożywione, nie mające odpowiedniego ubrania, podręczników itp. Tylko co czwarty uczeń drugoroczny mógł liczyć na pomoc ze strony rodziców przy odrabianiu lekcji. W pozostałych przypadkach pomoc ta była niemożliwa, gdyż rodzice sami nie posiadali niezbędnego minimum wykształcenia. Uczniowie opóźnieni w nauce — jak stwierdziła Radlińska — to przeważnie ¹

dzieci, które nie miały dzieciństwa, gdyż już od najmłodszych lat przeciążano je pracą So¹ mową i zarobkową. Niski poziom kulturalny rodziców oraz ich niechętny stosunek do szkoły były niejednokrotnie dodatkową przyczyną niepowodzenia tych dzieci w nauce szkolnej.

Do podobnych wniosków doszedł Roger Gał na podstawie badań przeprowadzonych we Francji po drugiej wojnie Światowej. Wyróżnił on dwie zasadnicze grupy przyczyn niepowodzeń szkolnych: ogólne oraz społeczne, związane ze środowiskiem uczniów. Przyczyny ogólne dotyczą nauczyciela oraz warunków, środków i metod jego pracy dydaktyczno-wychowawczej. Wśród przyczyn wynikających ze środowiska społecznego uczniów R. Gal na pierwszym miejscu wymienia 'sytuację ekonomiczną niektórych grup ludności. „Pierwszo-płanowość braków natury ekonomicznej i społecznej przesłania znacznie płaszczyznę oddziaływania ściśle pedagogicznego”⁴. Z przeprowadzonej przez R. Gala analizy statystycznej wynika, że dzieci ze środowiska robotniczego i chłopskiego, mające trudne warunki materialne, wykazują najwyższą średnią opóźnienia w nauce szkolnej, tal. uzyskują stosunkowo najsłabsze wyniki nauczania. Ponadto, szkodliwy wpływ na te wyniki wywiera -jak dowodzi R. Gal — niekorzystna sytuacja rodzinna, a więc brak odpowiedniej opieki, nadmierne obciążanie dzieci pracą domową itd. Sytuacje tego rodzaju, podobnie zresztą jak: niezadowalający stan zdrowia ucznia, są często wynikiem złyth warunków materialnych jego rodziców.

Widzimy więc, że R. Gal, podobnie jak H. Radlińska, za główne źródło złych wyników nauczania większości uczniów uważa trudną sytuację materialną oraz wynikające stąd konsekwencje.

• BR • Blok rozszerzający ²

Syntetyczny obraz współczesnych badań nad wpływem jednej z przyczyn społeczno-ekonomicznych tt mianowicie stosunków panujących w rodzinie, na postępy szkolne 2138 dzieci drugorocznych w Niemieckiej Republice Demokratycznej ⁵, przedstawia tabela 6.

Tabela 6

Przyczyny drugoroczności	Stosunki rodzinne * (liczba dzieci w %)
	korzystne	niekorzystne
•1	_2_!	3
Zły ogólny stan zdrowia	43,1	56,9
Nieobecność w szkole	54,7	45,3
Niski stopień dojrzałości szkolnej	38,2	61,8
Znaczne trudności w nauce niektórych przedmiotów	29.4	70,6
Zły stosunek do nauki	15,4	84,6
Nieodpowiednie zachowanie się	17.9	82,1

215

1

H. Radlińska (red.) Społeczne przyczyny powodzeń t niepowodzeń szkolnych. Prace z pedagogiki społeczne). Warszawa 1937.

2

R. Gal Zagadnienie opóźnień uczniów w nauce szkolnej. „Kwartalnik Pedagogiczny" 1958, nr 1. ⁵ Przytaczam za: H. Lflwe Probleme des Lelslmigsrersagens In der Sekule. Berlin 1963, Volk und Wissen Yolkseigener Yerlag, s. 99.