IMG210 (2)

elementy naszego w istocie rzeczy bardzo prostego schematu także i pod względem psychologicznym odgrywają rolę pewnego rdzenia. W takich wypadkach jednak nowe bajki będą zawsze stanowiły jedynie kombinacje lub odmiany gatunkowe. Mogłoby się wydawać, iż przemawia to za tym, że lud nie legitymuje się żadną twórczością z dziedziny bajek. A jednak jest to konkluzja niesłuszna. Można ściśle rozgraniczyć te dziedziny, w których ludowy twórca bajki nigdy nie tworzy oraz takie, w których tworzy mniej lub bardziej swobodnie. Twórca bajki nie ma swobody tworzenia w następujących dziedzinach:

a. W sferze ogólnego następstwa funkcji, które rozwijają się zgodnie z przytoczonym powyżej schematem. Zjawisko to odzwierciedla złożony problem. Na razie nie możemy go tu zinterpretować, poprzestańmy więc tylko na stwierdzeniu faktu. Zjawisko to powinno stać się przedmiotem badań antropologii oraz nauk pokrewnych i one dopiero będą w stanie rzucić światło na jego przyczyny.

b. Opowiadający nie może dowolnie dokonywać substytucji takich elementów, których odmiany związane są z absolutną bądź względną zależnością.

c. W innych wypadkach jest on ograniczony w wyborze pewnych protagonistów pod względem ich atrybutów, jeśli wymagana jest określona funkcja. Trzeba jednak powiedzieć, że owe ograniczenia są bardzo względne. Tak np.

jeśli wymagana jest funkcja R¹ (lot), to w charakterze daru magicznego nie może występować „żywa woda”, ale może figurować zarówno koń, jak i dywan, pierścień (junacy) i skrzyneczka oraz wiele innych.

d. Istnieje pewna zależność między sytuacją początkową a następującymi po niej funkcjami. Tak np. jeśli wymagane jest albo pożądane występowanie funkcji A² (porwanie pomocnika), należy włączyć pomocnika do sytuacji początkowej.

Z drugiej strony opowiadający stosuje dowolne rozwiązania i swobodnie tworzy w następujących dziedzinach:

a.    W wyborze funkcji, które opuszcza bądź wprowadza.

b.    W wyborze sposobu (rodzaju) realizacji funkcji. Właśnie przez odpowiedni jego dobór, jak już wskazywaliśmy, odbywa się tworzenie nowych wariantów, nowych fabuł, nowych bajek.

c.    Opowiadający ma teoretycznie pełną swobodę w wyborze nomenklatury i atrybutów osób działających. Drzewo może wskazać drogę, żuraw może podarować konia, dłuto może podpatrzeć itd. Swoboda taka jest wyłączną właściwością bajki. Trzeba jednak powiedzieć, że z tej swobody lud nie korzysta w szerszym zakresie. Podobnie jak powtarzają się funkcje, powtarzają się także protagoniści. Jak już wspominaliśmy, wykształcił się tu określony kanon: smok — to typowy przeciwnik, baba-ja-

199