IMGp26 (5)

56 BARBARA BOSAK

zasobów archiwalnych dotyczących kościoła i jego wyposażenia pozwoli uzyskać właściwą odpowiedź.

Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich omawianego obrazu w latach 70. XX w., niestety nie utrwalonych dokumentacją konserwatorską, pierwotne przedstawienie zostało umieszczone ponownie w lewym, bocznym ołtarzu kościoła pw. św. Katarzyny. W 1988 roku, kiedy ukończono budowę nowego kościoła, który otrzymał wezwanie M. B. Śnieżnej, obraz ten przeniesiono do jego bocznej kaplicy. W starym, drewnianym kościele zastąpiono go odnowioną kopią wykonaną przez ks. Strzeżenieckiego.

Obraz M. B. Śnieżnej nie był dotąd przedmiotem badań historyków sztuki. Nie został też odnotowany w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce ani w innych publikacjach specjalistyczych.

2. HISTORIA PRZEDSTAWIENIA MATKI BOSKIEJ ŚNIEŻNEJ

Historia przedstawienia Matki Boskiej Śnieżnej jest związana z dziejami bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie oraz ze znajdującą się w Capella Borghesia-ne ikoną Matki Boskiej Śnieżnej zwaną Salus Popidi Romani — „Ucieczka Ludu Rzymskiego”¹.

Nazwa rzymskiej ikony wiąże się z legendarnym przekazem dotyczącym powstania bazyliki S. M. Maggiore, jednej z czterech najważniejszych bazylik Rzymu, która wybudowana została na wzgórzu Eskwilińskim. Według tradycji, około 352 roku'² w Rzymie żył bogaty patrycjusz Jan, który wraz z pobożną żoną chciał ofiarować swój majątek Matce Boskiej. Podczas snu Matka Boska zaleciła mu, aby w miejscu gdzie spadnie śnieg wybudował kościół. Podobne widzenie miał też ówczesny papież Liberiusz (352-366). 1 tak też się stało, bowiem w środku gorącego lata 5 sierpnia spadł śnieg na Eskwilińskim wzgórzu. Papież Liberiusz nakazał w tym właśnie miejscu wznieść bazylikę Santa Maria ad Niyes (Matki Boskiej Śnieżnej).

Nową, największą świątynię Rzymu, zwaną też liberiańską lub Większą wzniesiono w 431 roku na pamiątkę Soboru Efeskiego, który ogłosił Marię Matką Bożą (Theotokos)'³. W lej bazylice umieszczono ikonę Marii z Dzieciątkiem, któ- ^{2 3} rą uznano za dzieło św. Łukasza Ewangelisty. Do tego przekazu, można odnieść treść zawartą w rękopisie z 1474 roku, znajdującym się na Jasnej Górze, który jest odpisem z jakiegoś wcześniejszego dokumentu. Według niego, chrześcijanie po Wniebowzięciu prosili św. Łukasza, aby namalował podobiznę Matki Boskiej. Św. Łukasz namalował Jej wizerunek z Dzieciątkiem Jezus, na blacie stołu, przy którym zasiadała Panna Maria. Wykonał jeszcze dwa egzemplarze tej samej wielkości, które przekazano do Italii: jeden do Florencji a drugi do Rzymu, gdzie doznawały kultu i słynęły z łask, otrzymywanych przez wiernych za przyczyną Matki Boskiej. Rzymski obraz można więc łączyć z tą tradycją. Bazylika Santa Maria Maggiore w Rzymie pełniła rolę najwcześniejszego w kościele zachodnim sanktuarium maryjnego¹⁴.

Istnieje także przypuszczenie, iż obraz Marii z Dzieciątkiem z tejże bazyliki pochodzi z V wieku i został przysłany do Rzymu przez cesarzową Pulcheiję¹³.

Ikona Salus Populi Romani należy do bizantyńskiego typu Ponagla Hodege-tria¹⁶. Tego rodzaju przedstawienia „Matki Boskiej ukazującej drogę” opierały się na wzorze ikony czczonej w jednym z kościołów Konstantynopola a przypisywanej właśnie św. Łukaszowi. Potoczna nazwa ikony przyjęła się od nazwy kościoła, gdzie spotykali się przewoźnicy podróżnych (gr. Iiodos — droga, ukazujący drogę). Maria ukazana jest w półpostaci, na lewej ręce podtrzymuje błogosławiące Dzieciątko.

Przedstawienie Marii z rzymskiej ikony różni się od innych Hodegetiii charakterystycznym układem rąk. Prawa dłoń, z dwoma palcami, lekko rozwartymi, wyprostowanymi spoczywa na lewej. W lewej dłoni Maria trzyma chustkę. Na prawym ramieniu płaszcza namalowana jest gwiazda, a na chuście osłaniającej czoło — krzyż. Ponadto Dzieciątko z tejże ikony trzyma w lewej ręce Ewangeliarz¹⁷.

Obraz z kościoła S. M. Maggiore w Rzymie otoczony był szczególnym kultem, ze względu na łaski, jakie doświadczali wierni poprzez wstawiennictwo Matki Boskiej Śnieżnej. Przy nim znalazł schronienie przed cesarzem Konstansem papież Marcin I (649-655). Ikonę tę noszono przy okazji uroczystych procesji błagalnych, kiedy miastu groziły epidemie lub inne śmiertelne niebezpieczeństwa. W Rzymie przez całe wieki bardzo uroczyście obchodzono święto Wniebowzięcia Matki Boskiej. Istniał bowiem zwyczaj, że procesji wiernych z obrazem Chrystusa wychodziła na spotkanie procesja z ikoną Matki Boskiej Śnieżnej, by razem błogosławić miasto i świat. Przed tym obrazem św. Dominik i św. Ignacy z Loyoli ^{4 1}

1

K. M. Żuki owi cz, op. cii., 8.21.

¹⁸ L. Reau, Iconograpliie de fart cliretien, Paris 1957, t. 2, cz. 2, s. 72. Podano za przypisem: K.S. Moisan.B. S zaf ran i cc, op. cit., s. 87; Por. M. Kornecki, Matka Boska Polska Adaptacja i rozpowszechnienie typu ikonograficznego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej od XVI do XVIII wieku [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Między Wschodem a Zachodem, cz. 111, Kultura artystyczna. Lublin 1992, s. 369.

” K. S. M o i 8 a n, B. S z a f r a n i e c, op. cit., s. 87.

2

" K.S. M o i s a n, B. Szafranicc, Maryja orędowniczka wiernych [w:] Ikonografia nawozy-nej sztuki kościelnej w Polsce, red. ks.l.S. Pasierb, t. 2, Warszawa 1987, s. 85 n.; por. K. M. Źu-kiewicz, Cudowny obraz Matki Boskiej Różańcowej w kościele 00. Dominikanów w Krakowie, Kraków 1921, s. 20; M. Kornecki. Matka Boska Mansjonarska. Uwagi o krośnieńskim obrazie Matki Boskiej Śnieżnej (w;] Kościół famy w Krośnie — pomnik kultury artystycznej miasta, Krosno 1997, «. 135. ił. 5.

3

K. M. Żukiewicz, op. cit., s. 21; por. Rozmyślania liturgiczne na uroczystości Świętych Pańskich mszału rzymskiego, red. J. Klenowski, Warszawa 1966, cz. lV/2, s. 83; W. Smole6, Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce. Lublin 1987, s. 225; K.S. Moi san, B. Szafra-n i c c, op. cit., s 85.

° W. S m o 1 e 6, op. cit., s. 225.

4

¹⁴ Tamże, s. 225.