Kompendium Wiedzy geografii51

(wewnętrzny półksiężyc według Mackindcra), nie zaś Heart land, za obszar kreujący potęgę w oparciu o marynarkę i handel morski. Spykman nawiązał do starszej koncepcji admirała A. Mahana z końca XIX w., który uznawał, że siły morskie są ważniejsze od lądowych i dzięki temu dają ogólną przewagę militarną.

Ciekawe, że F. Ratzel również uważał, żc tylko potęga morska (nicm. Seemacht), a nie lądowa (niem. Landmacht), może połączyć i stworzyć pomost między obszarami lądowymi i tym samym pretendować do roli mocarstwa w skali globalnej.

Po II wojnie światowej N.J. Spykman. D. Meining. W. Sikorski. Z. Brzeziński oraz inni geostratedzy i politolodzy wykorzystywali logikę rozumowania Mackindera do udowodnienia tezy o możliwości zdominowania świata przez Island World, który utożsamiali z USA, pod warunkiem, że Ameryka zdobędzie przewagę powietrzną i morską nad Heartlandem, np. przez stworzenie globalnej sieci swoich baz wojskowych. (Patrz hasła: Geopolityczne doktryny. Geopolityczne regiony).

IKONOGRAFIA KULTUROWA

Koncepcja tzw. ikonografii kulturowej została stworzona przez amerykańskiego geografa i dyplomatę J. Gottmanna w latach pięćdziesiątych, a następnie rozwijana przez tego autora do początku lat dziewięćdziesiątych. Założenia Gottmanna dobrze można ocenić na tle zalet i wad młodszej, ale do pewnego stopnia podobnej koncepcji S. Huntingtona przedstawionej w pracy pt. The Clash of CivUizations and the Remaking of World Order w 1996 roku (wyd. polskie Zderzenie cywilizacji. 1997, 2000).

Po okresie dominacji w naukach społecznych wyjaśnień inspirow-anych przez ideologie i doktryny ekonomiczne (prawie cały XX wiek) odkrywana jest dzisiaj ponownie rola czynników kulturowych i cywilizacyjnych we współczesnym, globalnym, ale jednocześnie różnorodnym świecie.

Dla obu wymienionych koncepcji wspólne jest przyjęcie kultury' za główny czynnik i klucz do zrozumienia zróżnicowania świata. Dla Gottmanna różnice kulturowe nie prowadzą do nieuchronnej konfrontacji i konfliktu, jak utrzymuje Huntington. Geopolityczne zagrożenie pojawia się zdaniem Gottmanna na skutek szoku kulturowego w społeczeństwach tradycyjnych, wywołanego gwałtownym i niepohamowanym napływem z zewnątrz obcych wzorców kulturowych. Likwidacja lub złagodzenie szoku kulturowego jest równoznaczne z oddaleniem możliwości konfliktu.

Gottmann rozumie właściwie świat jako współistnienie przeciwstawnych sił w wymiarze przestrzennym:

— sił dynamicznych: inicjujących ruch, powiązania, komunikację itp., które prowadzą do powstania społeczeństw otwartych oraz rozwoju procesów globalizacji;

— sił tradycyjnych: kultywujących tożsamość etniczną, własne terytorium i symbole, mity dotyczące misji i roli własnego społeczeństwa itp., które stanowią podstawę zamykania się społeczeństw i ich samowystarczalności kulturowej.

Druga grupa sił jest kategorią statyczną i dlatego Gottmann nazywa ją ikonografią kulturową („ikona” — niezmienny, święty obraz). Podkreśla, ic na obszarach dominacji tych sił istnieje konieczność wewnętrznej stymulacji procesów tolerancji i integracji, ponieważ każda ingerencja z zewnątrz zwykle wzbudza reakcje typu szokowego — negatywne, gwałtowne, czasem wręcz wrogie. (Patrz hasła: Zderzenie cywilizacji. Globalistyka).

IMPERIUM

Termin ten implikuje mocarstwowość, potęgę dużego państwa (z łac. imperium. „władza”). Ustrój imperium najczęściej kojarzy się z niedemokratyczną formą rządów, związaną z władzą jednego człowieka (rzadziej grap osób — liderów, np. triumwirat w imperium rzymskim) noszącego tytuł imperatora (odpowiednio: car, cesarz, sułtan itd.). Sprawowanie władzy w imperium nie zawsze jednak ma charakter rządów monarchistycznych. a niekiedy przyjmuje formy pscu-dodcmokratycznc (np. były ZSRR). Termin „imperium” implikuje dążenie do rozszerzenia, zawładnięcia, agresji, dlatego też od niego pochodzą określenia o zabarwieniu pejoratywnym.