Kompendium Wiedzy geografii68

Naród polityczny

Kwestia narodowościowa jest związana z. procesami powstawania i wewnętrznej „homogenizacji" narodów' i znaj duje (Kibicie w teoretycznych i praktycznych problemach związanych z obecnością mniejszości narodowych, z brakiem równouprawnienia i konfliktami w stosunkach grup etnicznych w państwie. U podstaw kwestii narodowościowej leży często rozbieżność między granicami etnicznymi i politycznymi. W wyniku długiego procesu współistnienia, wpływów i procesów integracyjnych grup etnicznych w państwie powstaje naród polityczny, który identyfikuje się z państwem. Naród polityczny tworzy się w warunkach społeczeństwa obywatel* kiego złożonego ze zróżnicowanej etnicznie (a nieraz i rasowo i społeczności. Typowym narodem politycznym są Amerykanie (obywatele Stanów Zjednoczonych Ameryki). Próba stworzenia narodów jugosłowiańskiego i radzieckiego zakończyła się fiaskiem właśnie z powodu niemożności rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. (Patrz hasła: Etniczna grupa. Terytorium państwowe. Nacjonalizm).

120

OBYWATELSTWO Termin „obywatelstwo" jest używany w prawie międzynarodowym i ogólnym. Zbiorowość ludzi mieszkających w danym kraju, podporządkowanych jego normom prawnym nazywamy obywatelami. Ludność państwa składa się z obywateli kraju, obcych obywateli, osób bez obywatelstwa i osób o podwójnym obywatelstwie. Obywatelstwa przyznaje się z tytułu: —    pochodzenia — tzn. od rodzica lub rodziców', którzy są obywatelami danego kraju (można powiedzieć, że jest ono „wrodzone"), —    naturalizacji — czyli przyjęcia obywatelstwa przez cudzoziemca, najczęściej imigranta, i jest to związane z. okres lonymi procedurami, —    repatriacji i reemigracji — powrotu do ojczyzny emigrantów, uciekinierów, deportowanych itp.. —    optowania — dobrowolnego wyboru obywatelstwa po przyłączeniu danego terytorium do innego państwa.

W niektórych państwach (np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki) dzieci urodzone na ich terytorium uzyskują obywatelstwo automatycznie, nawet jeżeli rodzice są cudzoziemcami. Współczesna koncepcja obywatelstwa ma swoje korzenie w prawach tradycyjnych — tzw. „prawie krwi" i „prawie ziemi”. Obywatelstwo implikuje tak samo prawa, jak i obowiązki w kraju i poza nim. Obywatele jako podmioty państwowotwórczc i międzynarodowe mają obowiązek obrony interesów, honoru i godności swojego kraju. Cechy obywatelstwa każdego państwa vi określone przez prawo kraju oraz konwencje międzynarodowe.

Wiele państw — np. Francja, Grecja, Turcja, Stany Zjednoczone — identyfikują obywatclstw'0 z narodowością. Obywatelami Francji są nie tylko etniczni Francuzi, lecz również miliony osób o innym pochodzeniu rasowym i etnicznym. Te osoby są również Francuzami i w tym znaczeniu Htunowią częśó narodu politycznego, uformowanego na zasadach wspólnoty państwowej, a nic korzeni etnicznych. Nie będąc rodowitymi (etnicznymi) Francuzami, ludzie ci są obywatelami tego kraju, zatem są Francuzami w sensie prawnym. Sformułowane w ten sposób prawo z jednej strony ma chronić te kraje przed rasizmem i dyskryminacją, jednak / drugiej strony nie dopuszcza ono do rozwoju grup etnicznych o specjalnych uprawnieniach mniejszości narodowych.

W innym znaczeniu s!ow^fo „obywatelski" kojarzone jest ZC wszystkim, co nie wiąże się z jurysdykcją i poglądami reprezentowanymi przez państwo, wojsko czy Kościół w życiu społecznym, tzn. z tym, co eksponuje laickość i niezależność od wszelkich wpływów oraz spontaniczną samorządność mieszkańców.

Społeczeństwo

obywatelskie

Społeczeństwo obywutelskie jest synonimem społeczeń-Mwa ludzi wolnych, których podstawą działania są zasady moralne i samoograniczcnia. konieczne do obrony praw wszystkich członków społeczności. Jest ono charakterystyczne dla państw o tradycjach demokratycznych, z instytucjami podlegającymi kontroli obywatelskiej (społecznej).

Obywatelskie nieposłuszeństwo jest formą protestu, niezguły i walki politycznej z niedemokratycznymi reżimami Ofaz instytucjami i ich decyzjami. (Patrz hasła: Naród. Państwo narodowe. Rasizm).