Kompendium Wiedzy geografii73

świata są państwami narodowymi. Koncepcja państwa narodowego, z jednym podstawowym narodem, ukształtowała sic w XIX-wiecznej Europie — za model zwykle służyła Francja. Sąsiadująca z Francją Szwajcaria, a także Stany Zjednoczone, są przykładami wieloetnicznych, zdecentralizowanych kon 1'edcracji. Pomiędzy tymi dwoma modelami można umieścić kraje takie jak Niemcy — o jednym podstawowym narodzie, ale ze strukturą federalną i z dużym udziałem regionów w rządzeniu państwem.

Powstawanie państwa narodowego składa się z dwóch równolegle przebiegających procesów:

1.    Budowy organizacji państwa, która jest związana z ustawodawstwem założycielskim, z ustrojem administracyjno-terytorialnym, z centralizacją władzy oraz z jego dostosowaniem do wymogów społeczeństw obywatelskich. W ten sposób następuje unifikacja reguł państwowości i na całym terytorium decyzje są ujednolicone. To z kolei stwarza sprzyjające warunki do zorganizowania systemu zbierania i przechowywania informacji niezbędnych dla władzy państwowej. System ten stanowi tzw. funkcję „obserwacyjną" (Giddens A., 1995), która umożliwia podział państwa na jednostki administracyjne, organizację, ewidencję i ocenę ruchu dóbr, ludzi i informacji wewnątrz oraz poza granicami państwa, a także powołanie scentralizowanej biurokracji, koniecznej do wykonywania i koordynacji wymienionych czynności.

2.    Budowy struktury narodowej. W klasycznych państwach narodowych ten proces wyprzedza i ułatwia powstanie państwa. Istnienie narodu pozwala na wykorzystanie jego kulturowej tożsamości jako środka służącego do konstrukcji państwa. W tym działaniu podstawową rolę odgrywają instytucje oświatowe. Bardzo istotnym rezultatem edukacji jest rozwój określonej świadomości obywatelskiej i poczucie przynależno ści państwowej.

W zasadzie osiągnięcie w całej pełni ideału państwa narodowego jest celem, którego nigdzie nie zrealizowano. Słabą stroną koncepcji państwa narodowego są granice, które rzadko odpowiadają faktycznemu rozmieszczeniu wspólnot etnicznych. Globalizacja i międzynarodowy przepływ kapitału, komunikacja oraz powstawanie obszarów wzmożonej współ pracy transrcgionalncj bez. wątpienia podważają znaczenie granic państwowych, a także samą ideę pełnej realizacji państwa narodowego. Oznacza to. że wysuwane przez państwa narodowe roszczenia do całkowitej suwerenności, przynajmniej na własnym terytorium, oraz do gwarancji praw obywatelskich i obrony przed wpływami z zewnątrz nie są już obecnie w pełni uzasadnione. Mimo to obserwuje się stanowczo artykułowane dążenia do odrębności państwowej wielu narodów (Czeczenia. Bośnia. Ouebec, Kraj Basków. Szkocja). Nasilenie się ruchów separatystycznych (państwowotwórczych) daje niektórym autorom podstawy do stwierdzenia, że koncepcja państwa narodowego przeżywa obecnie renesans. (Patrz hasła: Naród, Nacjonalizm, Państwo).

PATRIOTYZM

Patriotyzm (grec. patriotis, „rodak; ziomek; (pra)ojcowski") oznacza umiłowanie własnego narodu i ojczyzny, które wyraża się gotowością poniesienia znacznych ofiar, włącznie z oddaniem życia za jej wolność i niepodległość. Patriotyzm wyraża się także szacunkiem do innych państw i narodów, uznaniem ich prawa do odmienności, wolności i samostanowienia.

Internacjonalizm

Patriotyzm jest postawą zasadniczo różniącą się od nacjonalizmu, który generalnie uznaje własny naród za lepszy, bardziej wartościowy od innych, oraz. internacjonalizmu (z łac. intemationalis, „międzynarodowy”), utrzymującego, że ważniejsza od interesów narodowych jest współpraca międzynarodowa lub międzynarodowa integracja klas (warstw) społecznych (np. internacjonalizm proletariacki, którego hasło brzmiało: „proletariusze wszystkich krajów łączcie się”). Trzeba tu jednak zauważyć, że negatywne konotacje pojęcia „nacjonalizm" nic występują we wszystkich językach. Na przykład w języku angielskim słowo to ma znaczenie właściwie tożsame ze znaczeniem polskiego słowa „patriotyzm".

Patriotyzm stanowi jeden z fundamentów powstania państw narodowych, ponieważ wpływa na rozwój więzi wspólnotowych, opartych na najwyższej wartości, jaką jest

131