m16 (3)

2.4. Metody badawcze stosowane w naukach empirycznych 61

Badania podstawowe prowadzi się bez uwzględnienia ich późniejszego zastosowania. W badaniach tych poznaje się istotne zjawiska występujące w przyrodzie, które później stają się często podstawą wielu pomysłów realizatorskich.

Badania rozwojowe dotyczą określonego produktu (wytworu) i mają na celu rozwiązanie występujących trudności lub poprawienie niedoskonałości przedmiotu użytkowego lub urządzenia. Wyróżnia się w nich dwa główne etapy: etap badań funkcjonalnych i etap badań eksploatacyjnych. Badania funkcjonalne określają np. parametry maszyn i urządzeń, a badania eksploatacyjne - żywotność wyrobu, zastosowanie, wartość odżywczą itp.

Badania kontrolne mają na celu przeprowadzenie prób określających jakość wykonania wyrobu. Badania tego typu są wykonywane w czasie procesu technologicznego, odbioru wyrobu pod względem jakości itp.

W. Leszek [55] wyróżnia dwie klasy eksperymentów: eksperymenty poznawcze i eksperymenty metodyczne. W metodach eksperymentalnych poznawczych następuje, jego zdaniem, zbieranie argumentów dotyczących hipotez o przebiegu zjawisk i właściwościach obiektów, a w metodach eksperymentalnych metodycznych następuje weryfikacja hipotez o przydatności wybranego sposobu uzyskiwania informacji do celów wyznaczonych przez hipotezy poznawcze.

Wielu autorów [55; 165; 166] dzieli także eksperymentalnie metody badawcze na wstępne i zasadnicze.

S. Wójcicki [166] wśród metod eksperymentalnych wstępnych wyróżnia:

-    eksperyment rozpoznawczy, tj. taki, który nie może być stosowany masowo ze względu na wysokie koszty eksperymentu (stosuje się go na małą skalę, aby ustalić, czy istnieje szansa eksperymentowania na większą skalę);

-    eksperyment kierunkowy, wykonywany w celu zorientowania się w kierunkach badań w doświadczeniu zasadniczym;

-    eksperyment selekcyjny, stanowiący proste doświadczenie wykonane w celu znalezienia wśród różnych obiektów takie, które najlepiej będą się nadawały do dalszych badań.

A. Nowaczyk i Z. Żołnowski [82], przyjmując za kryterium podziału rodzaj zagadnienia, wyróżniają trzy typy eksperymentów:

-    diagnostyczne, podejmowane w celu uzyskania informacji o cechach obiektów i zjawisk oraz pozwalające ustalić miejsce obiektu eksperymentalnego w systemie jakiejś klasyfikacji;

-    wyjaśniające, tj. podejmowane w celu ustalenia charakteru zależności między zjawiskami;

-    rozstrzygające, tj. podejmowane w celu uzasadnienia hipotez oraz wyboru z dwóch tez alternatywnych tej, która jest prawdziwa.

W zależności od skali badań eksperymenty dzieli się na [26]: laboratoryjne, półtechniczne i przemysłowe.

Eksperymenty laboratoryjne to doświadczenia wykonywane w warunkach sztucznych (w laboratorium) na materiale ilościowo ograniczonym. W ekspery-